Vikan - 23.01.1964, Blaðsíða 23

EIÐ TIL FREISISINS. SÍÐASTI MAÐURINN VAR AÐ HVERFA NIÐUR, ÞEGAR ÞÝZKUR VARÐMAÐUR
IÐAÐI HLAÐINNI SKAMMBYSSU Á HANN OG BJÖST TIL AÐ HLEYPA AF SKOTINU.......................
óskaplega, en leyndi því með
því að látast vera að geispa.
En Þjóðverja grunaði, að ekki
væri allt með felldu — annað
hvort af því að þeir höfðu séð
til Ruperts, eða af því að flugu-
maður var í hópi okkar fang-
anna, en það var altítt hjá Þjóð-
verjum, að þeir hefðu slíka menn
í þjónustu sinni. Kom síðar í
ljós, að grunur okkar um þetta
var á rökum reistur.
ALÞJÓÐLEGT SAMFÉLAG
Marz 1941. Búðirnar eru að
fyllast. Brezka sveitin stækkar
smám saman, og eru komumenn
allir strokumenn, en þó teljast
þrír „spellvirkjar gagnvart
Þriðja ríkinu“ — tilheyrðu þrír
herprestar þeim flokki. Einn
daginn komu til dæmis 60 hol-
lenzkir liðforingjar. Það var
einkennileg tilviljun, áð æðsti
maður þeirra var English majór,
en æðsti foringinn okkar var
German ofursti! Hollendingar
voru hinir glæsilegustu menn og
landi sínu til sóma. Þeir voru
alltaf vel til fara við fangakann-
anirnar, en í því efni vorum við
og Frakkar svörtu sauðirnir,
enda eru Frakkar yfirleitt lítil
snyrtimenni og að auki er þeim
illa við hersýningar og liðskann-
anir. Við Englendingar höfðum
hins vegar þá afsökun, að við
höfðum margir týnt ýmsum flik-
um okkar, og fengum ekkert til
að bæta úr því fyrr en löngu
síðar, þegar sending kom frá
Rauða krossi Englands.
Það var því sundurleit hjörð,
sem þarna var, en við gerðum
okkur vart fulla grein fyrir því,
fyrr en tveir júgóslavneskir liðs-
foringjar bættust í hópinn. Þeir
voru klæddir víðum, eldrauöum
buxum og bláum, útsaumuðum
vestum. Þá sáum við, hvað við
vorum orðnir sjlþjóðlegt sam-
félag!
Fyrst ber að nefna Pólverja,
en síðan komu Englendingar,
írar og Skotar, þá fulltrúar
heimsveldisins, flugforingjar frá
Kanada, Ástralíu og Nýja-Sjá-
landi, og loks var indverskur
herlæknir, Mazumdar að nafni.
Meðal Frakka voru líka nokkr-
ir menn frá Alsír, einnig Gýð-
ingar. Þá hefir Júgóslavíu verið
getið, en einnig áttu Belgar
þarna sína fulltrúa, svo og Hol-
endingar, sem getið hefir verið,
og í þeirra hópi voru meira að
segja menn frá hollenzku Aust-
ur-Indíum.
Við fjórmenningarnir, sem
höfðum verið fjarverandi nótt-
ina forðum, vorum dæmdir í
hálfs mánaðar einangrun. Með-
an víð vorum að afplána refs-
inguna, kom þriðja leiðinjega
atvikið, sem gerði okkur enn
erfiðara fyrir við að gera göng-
in úr matsalnum. Dag nokkurn
tókst Frakka og Pólverja að
hverfa, og var þeirra ekki sakn-
að fyrr en við kvöldkönnunina.
Þjóðverja grunaði, áð þeir hefðu
stungið af, þegar þeir voru á
leið frá knattspyrnuvellinum til
kastalans og var leitað í húsum
á því svæði. Þar fundust stroku-
mennirnir í kjallara mannlauss
húss og biðu myrkurs. Þótt erf-
itt hefði verið, hafði þeim tek-
izt að stinga af úr fylkingunni,
sem hélt frá knattspyrnuvellin-
um, af því að félagar þeirra tóku
að sér að beina athygli varð-
anna, átta alls, í aðrar áttir. Svo
þegar tölu var kastað á hópinn
í kastalagarðinum, var villt um
fyrir þýzka foringjanum, sem
taldi þá, svo að hann hélt að-
eins, að sér hefðu orðið á mis-
tök, þegar hann fékk vitlausa
tölu við talninguna.
Það var leitt, að svo ágæt
byrjun skyldi ekki takast betur,
er á leið, og að blekkingunni
við talninguna var ekki haldið
áfram við kvöldkönnunina. Hún
fór venjulega fram, þegar dimmt
var orðið, en að þessu sinni var
hún látin fram fara, meðan enn
var bjart, líklega vegna grun-
semdar foringjans, sem fylgt
hafði mönnunum frá knattleika-
vellinum. Kom það raunar oft
fyrir, að breytt var um tíma
á kvöldkönnunum, til aö koma
föngunum á óvart, og það hefðu
menn einnig átt að hafa hagfast
í sambandi við þessa strokutil-
raun.
En foringjum þeim, sem hér
var um að ræða, tókst að blekkja
Þjóðverja og leyna því, að þeir
höfðu laumast úr fylkingunni
um daginn, því, að þeir sögðust
hafa látið sig síga úr glugga nið-
ur á grasflötina, þar sem göngin
okkar voru undir. Þjóðverjar
settu þá sérstakan vörð á þenn-
an stað, og kom hann á mínútu
fresti alveg að þeim stað, þar sem
útgönguhleri ganganna átti að
vera.
Þetta atvik leiddi til þess, að
ég kvartaði við German ofursta
og bað hann að koma á betri
samræmingu hinna ýmsu fanga-
hópa, svo ;<ð menn væru ekki
að eyðileggja hver fyrir öðrum,
þegar menn væru að undirbúa
flótta. Skynsemin var látin ráða,
og ég minnist þess ekki, að við
höfum orðið fyrir neinum óþæg-
indum af völdum annarra fanga
við frekari undirbúning fIótt->
ans.
En það gekk erfiðlega með
göngin. Ég vildi ekki lengja þau
frekar, því að þá væri flóttanum
frestað um leið, og möguleikar
á, að hann tækist, yrðu minni
með hverjum degi. Þjóðverjar
fóru líka að koma fyrir nýjum,
traustum lásum á ýmsum mkil-
vægustu stöðunum. Byrjuðu þeir
á hurðinni á matsalnum, og gát-
um við þá ekki unnið við göng-
in um skeið.
Við kölluðum þessa nýju lása
„krosslása". Auðvcftdast er að
lýsa þeim með því að likja þeim
við fjóra Yale-Iása, sem samein-
a!ðir hafa verið í einn. Kenneth
Lockwood tókst að ná vaxaf-
steypu af öllum fjórum „fingr-
um“ lykilsins að matsalardyrun-
um, og hófst ég síðan handa um
að reyna að gera eftirlíkingu af
lyklinum. Var ég lengi að þessu
og notaðist við verkfæri, sem ég
fann í tannlækningastofu kastal-
ans, en hún var í umsjá fransks
tannlæknis. Sleit ég mörgum
borum upp til agna við tilraun-
ir mínar til að smiða lykil, en
gekk ekki. Ég veit svei mér ekki,
hvernig farið hefði fyrir mér, ef
fórnardýr tannlæknisins hefðu
vitað, hvaða sök ég átti á því,
hvað allar aðgerðir læknisins
voru sársaukafullar. Annars
fyllti hann tönn í mér, áður en
ég hófst handa um þessar smíða-
tilraunir, og gekk það ágætlega.
Um þessar mundir, þegar við
vorum í mestum vandræðum
með, hvernig við ættum að hegða
okkur í gangamálinu, sögðu Pet-
er Allan og Howard Gee — ný-
kominn fangi — sem báðir töl-
uðu þýzku reiprennandi, að þeir
væru í sambandi við hjálpfúsan,
þýzkan varðmann. Byrjaði hann
á að smygla til okkar ýmsum
matvælum, eggjum fyrir enskt
súkkulaði, ósviknu kaffi fyrir
kakó, og svo framvegis. Hann
tefldi í mikla tvísýnu með þessu,
en virtist ekki taka sér það nærri
— hann virtist jafnvel of ró-
legur — og við afréðum að tefla
á tæpasta vað. Ræddu Peter og
Howard oft við hann á laun í
dyragáttum og þvílíkum stöðum,
og sannfærðu hann loks um, að
hann gæti grætt stórfé með því
að líta við og við „í hina áttina"
í tíu mínútur eða svo, þegar hann
væri á verði.
Vörðurinn lét til leiðast. Hon-
um var sagt, að hann ætti að
reyna að koma því svo fyrir, að
hann yrði skipaður á vörð á
ákveðnu, tveggja stunda tíma-
bili á nánar tilteknum degi, og
ætti hann þá að standa kyrr
(það var heimilt) í umræddar tíu
mínútur á tilteknum stað á
gönguleið sinni. Hann átti að fá
100 mörk fyrirfram upp í 500
marka greiðslu, sem honum var
heitíð fyrir þetta, en afganginum
átti að fleygja til hans út um
tiltekinn glugga, þegar klukku-
sutnd væri liðin frá hinum um-
ræddu tíu mínútum. Verðinum
var ennfremur sagt, að engin
ummerki mundu sjást eftir okk-
ur, svo að honum mundi ekki
verða um þetta kennt. Hann
hlustaði á allt, sem þeir Peter
og Howard höfðu um þetta að
segja og féllst loks á að gera
þetta fyrir okkur. Flóttinn var
ráðinn.
í fyrsta flóttamannahópnum
áttu að vera tólf liðsforingjar —
þar af fjórir Pólverjar. Frakkar
og Hollendingar voru komnir
fyrir svo skömmu, en Pólverjar
voru hins vegar traustir félag-
ar okkar, og þess vegna tókum
við þá með. Það réð einnig
nokkru, að Pólverjar voru ágætir
málamenn, og loks þótti þetta
gott fyrir siðferðisþrek fanganna
í búðunum. Pólverjar höfðu ver-
ið mjög hjálpfúsir frá öndverðu.
Flestir töluðu þeir þýzku reip-
rennandi, og þeir okkar, sem ætl-
uðu að halda til Norðursjávar
eða Póllands, tóku pólska for-
ingja með með sem félaga. Sum
ir okkar afréðu þó að fara ein-
förum.
Ég varð einnig að glíma við
annað vandamál — hvernig ætti
Framliald á næstu síðn.
VIKAN 4. tbl. — 23