Vikan - 12.05.1966, Blaðsíða 25

Þann 3ja fundust tjaldstaðir þjófanna og seinast þeirra
híbýli, vestan til við Arnarfell undir jöklinum, hér um bil 3
þingmannaleiðir frá byggð. Þar var grafinn innan stór hóll,
fallega hlaðnir kampar að dyrum og hrísflaki í þeim; fyrir
innan kampana var hús þvert um, tveggja faðma langt,
en vel faðms breitt, grafið með páli og rekum.
rændu búfé þeirra, hrossum og kindum.
Hin langa bæjarleið var þeim þess vegna
enginn þyrnir í augum. Bæiarleiðin reynd-
ist þó ekki nógu löng. Fylgsni þeirra fannst
um síðir.
Svo er að sjá sem þeirra hafi orðið
vart einhversstaðar á afrétrum Arnesinga
seint á engjaslætti sumarið 1762, ef til
vill af grasafólki, nema Árnesingar hefja
leit að útileguþjófunum síðla hausts, fjöl-
mennir og vel hestaðir, hvorki meira né
minna en 33 menn með 45 hesta. Á þriðja
degi finna þeir loks kofann í Arnarfells-
múlum ásamt miklum matarbirgðum og
öðrum nauðsynjum, en útileguþjófarnir
eru allir á bak og burt. Til er greinagott
plagg, ritað hálfri þriðju viku síðar af
Brynjólfi Sigurðssyni í Hjálmholti í Flóa,
yfirvaldi Árnesinga, um leitarferðina og
fund kofans, sem þeir umturnuðu og
brenndu til kaldra kola. Gefur skýrslan
nokkra hugmynd um lífið á hinum af-
skekkta bæ í Arnarfellsmúlum fyrir rúm-
um tvö hundruð árum, en skýrsla Brynjólfs
er á þessa leið:
„Anno 1762 þann lta octobris, sem
var föstudagur, fóru 33 karimenn með
45 hesta frá Kallbak í Ytrahrepp upp á
fjöll að leita eftir mönnum, sem þar höfðu
sézt þann 7da septembris. Mennirnir voru
úr Biskupstungum 8, Ytrahrepp 7, Austur-
hrepp 4, af Skeiðum 3, (úr Villingaholts-
hrepp) 4, Hraungerðishrepp 2, Sandvík-
urhrepp 3 og úr Bæjarhrepp 3.
Þessir menn leituðu Ita og 2an octo-
bris. Þann 3ja fundust tjaldstaðir þjófanna
og seinast þeirra híbýli, vestan til við
Arnarfell undir jöklinum, hér um 3 þing-
mannaleiðir frá byggð. Þar var grafinn
innan stór hóll, fallega hlaðnir kampar
að dyrum og hrísflaki í þeim,- fyrir inn-
an kampana var hús þvert um, tveggja
faðma langt, en vel faðms breitt, grafið
með páli og rekum.
Innan af þverhúsinu lágu nær 2ja
faðma löng göng upp í hólinn í kringlótt
eldhús, sem var 20 fet [ kring. í eldhús-
inu voru lítil hlóð. Uppi yfir þeir hengu
2 lundabaggar og magáll af sauðum.
Húsin voru af viðarflökum og sauðgær-
um upp gerð og tyrfð; gærurnar skarað-
ar sem helluþak.
[ fremra húsinu fundust tvær bækur,
nefnilega sumarpartur Gíslapostillu í 8vo
og Jóns Arasonar passíuprédikanir, tveir
askar, trédiskur, skæri, mjólkurtrog,
smiðjubelgur, smjör skemmt í óbrúkuðum
skinnstakk, 4 fjórðungar að vikt, rifrildi
af skinnbrók og þar f samanrunnin vor-
ull, 2 pör karlmannaskór af nýju hross-
skinni, 1 par kvenskór og 1 par dito
minni til 10 á 11 vetra gamals ungmenn-
is af sauðskinni, kvenmanns svuntu slitur
af grænu raski, klæðis kventreyju garmur,
barns nærskyrtu ræfill af einskeftu, rauð-
ir kven- og aðrir barns-sokka ræflar, gul
prjónapeysa með sléttum látúnshnöppum,
skjóða með álftafiðri í, vorullar band-
hnyklar, 2 snældusnúðar.
Utan húss var þar viðarköstur af rif-
hrisi, fullkomlega á 30 hesta; í honum
sauðakjöt, föll af 73'/3 sauð alls, gang-
limir af folaldi, sauðamör, nóg klyf á
4 hesta, ristlar á 1 hest. Sauðahöfuð voru
þar hjá í bunka 75, flest af gömlum sauð-
um, nokkur af tvævetrum og þrevetrum,
á hverjum mörkin þekktust og áttu heima
22 á Unnarholti, 9 á Kópsvatni, 18 á
Tungufelli, 15 á Berghyl, 1 á Miðfelli, 2
á Hólum, 2 á Seli, 3 á Skálholti, 1 á Auðs-
holti og 2 óviss.
Engan mann urðu leitarmenn varir við;
því fóru þeir að leita spora hjá híbýlum
þessum, og fundu þeir 5 hesta og tveggja
manna ný spor upp á Arnarfellsjökul,
hver þeir röktu upp á hájökul og þoku
fengu þeir á jöklinum. Sneru þeir svo
til baka eftir sólarlag til híbýla þjófanna.
Eigendur að sauðahöfðunum skiptu með
sér slátrinu, sem var nokkuð skemmt.
Bækur, smjör og skinnstakk, peysuræfil-
inn með treyju og svuntugarmi fluttu þeir
með sér, virt 50 álnum. Hitt annað rusl,
fúið og fánýtt, brenndu þeir upp með
hreysinu og kofunum, sem þeir umturn-
uðu og umveltu.
Síðan hefur ekki í Árnessýslu til þjóf-
anna spurzt eður við þá vart orðið.
Til byggða var skemmst af jöklinum,
þá leitarmenn aftur sneru, í Blöndudal-
inn.
En híbýli sín meina menn þeir hafi flú-
ið og í flaustri við skilið, þá þeir, yfir
eyðisand sléttan og nær 3ðja part úr þing-
mannaleið langan, hafi um daginn séð
för leitarmanna. Þó hafa þeir með sér
tekið það nauðsynlegasta, svo sem tjald,
verkfæri, reiðtygi, pottinn og gærur nokkr-
ar, item langan staf með broddi neðan í,
sem af hestinum hafði dregizt í snjón-
um, þar um fóru.
Að þetta sé satt og svoleiðis eftir leitar-
mönnum uppteiknað testerar að Hjálm-
holti d. 21ta octobris 1762.
Brynjólfur Sigurðsson".
Það kemur að vísu ekki fram í þessari
skýrslu Brynjólfs, hvaða útileguþjófa
þarna var um að ræða, en ekki mun leika
á tveim tungum, að það voru engir aðrir
en Fjalla-Eyvindur og Halla, sem frægust
hafa orðið allra íslenzkra útilegumanna.
Talið er öruggt að kofi þeirra Fjalla-
Eyvindar og Höllu, sem að framan er get-
ið, hafi verið í Arnarfellsmúlum. Ymsir
hafa leitað rústanna, en ekki fundið, þó
hafa Farfuglar talið sig hafa rekizt á tótt-
arbrot innarlega í Múlunum, má vera, að
þar hafi kofi Eyvindar staðið.
Tíu árum síðar eða sumarið 1772 rek-
umst við aftur á Eyvind og Höllu á svip-
uðum slóðum, þá austan Þjórsár gegnt
Arnarfelli, þar sem nú er kallað Innra-
Hreysi, við Hreysiskvísl. Eru þau þá ný-
flutt úr Eyvindarkofaveri, sem er nokkrum
kílómetrum sunnar. Ekki er nú vitað hvers-
vegna þau flytja sig þaðan að Hreysis-
kvísl.
I raun og veru virðast þau Eyvindur
mun óhultari austan við ána heldur en í
Múlunum. Sprengisandsvegur var þá um
sinn aflagður og umferð lítil sem engin
á hálendinu norðan Köldukvíslar. En
heppnin var ekki með þeim að þessu
sinni. Sumarið 1772 hefjast einmitt
Sprengisandsferðir að nýju. Sigurður Sig-
urðsson landþingsskrifari á Hlíðarenda í
Fljótshlíð fékk þá Einar bróðurson sinn á
Stóra-Núpi til að takast ferð á hendur
norður í Mývatnssveit í viðskiptaerindum
fyrir sig. Einar var sonur Brynjólfs sýslu-
manns í Hjálmholti, sem áður er getið.
Fór Einar við fimmta mann norður og
rakst þá’af tilviljun á þau Eyvind og Höllu
hjá kofa sínum við Hreysiskvísl, tók þau
höndum og flutti norður að Reykjahlíð (
Mývatnssveit. Ekki tókst betur til með
fangageymsluna en svo, að Eyvindur slapp
jafnharðan að kalla, varð hann fljótari
þeim félögum að Hreysiskvísl og hafði
tekizt að forða ýmsum nauðsynjum sín-
um, þegar þeir vitjuðu kofans í bakaleið-
inni.
Kofi Eyvindar við Hreysiskvísl virðist
hafa staðið um alllangt skeið eftir þetta,
Framhald á bls. 37.
VIKAN 19. tbl. 25