Vikan - 03.11.1966, Page 26

>
Svelnn fylgist með æf-
ingu framan úr sal.
>>
Leikendur í Fjalla-Ey-
vindi staddir á Hvera-
völlum, ásamt varð-
manni við sauðfjár-
veikivarnargirðingu,
sem þau hittu þar. Tal-
ið frá vinstri: Gísli
Halldórsson, Helgi
Skúlason (leikur Fjalla-
Eyvind), Theódóra
Thoroddsen, kona Gísla.
Sveinn Einarsson, leik-
hússtjóri, Pétur Einars-
son, girðingarvörður,
Guðný Halldórsdóttir,
Helga Kristín Hjörvar,
Þóra Kristinsdóttir,
kona Sveins Einarssonar
og Inga Þórðardóttir.
>>>
Helgi Skúlason, sá sem
Ieika skal Fjalla-Eyvind.
Rætt við Svein Einarsson, leikhússtjóra
hjá Leikfélagi Reykjavíkur, um Fjalla-Eyvind,
Jóhann Sigurjónsson og starfsemi Leik-
félagsins á komandi vetri.
Texti Dagur Þorleifsson
— Hvað er um hann að
segja?
— Jú, hann er á þá leið,
að á elleftu stundu rekst
á fund útlaganna hestur,
sem þau slátra og éta og
bjarga þannig lífi sínu.
Sumir segja að Jóhanna
Dybwad hafi pantað þenn-
an endi, en yfirleitt hefur
hinn endirinn, sem er
tragiskari, þótt betri, og
leikritið verið sýnt með
honum. Þó sagði Sigurður
Nordal mér einu sinni, að
honum hefði þótt Dybwad
túlka það með afbrigðum
vel, hvernig ástin hjá
Höllu vaknaði til lífsins
að nýju, þegar hún fór að
finna ilminn af soðningunni
Það er ekki vafi á því, að
Jóhann hefur haft í huga
sitt eigið líf sem lista-
manns í Höfn við samn-
ingu leikritsins, en þar bjó
hann stundum við bág
kjör. Þetta tvennt, ástin og
hungrið, virðist honum
mjög hugstætt, og því tefl-
drap á áðan, kynntist hann
bæði ást og hungri í Kaup-
mannahöfn, og þar var
hann líka útlendingur, og
hefur sjálfsagt fundizt
hann vera einskonar út-
lagi.
— Hvað viltu segja okk-
ur um önnur leikrit Jó-
hanns Sigurjónssonar?
— Af þeim var Bóndinn
á Hrauni fyrst færður upp
á svið, 1907. Áður hafði
hann samið tvö, Dr. Rung
og Skuggann, sem bæði
gerast erlendis. í þeim eru
áhrif frá Ibsen og fleiri
tilraunir, til dæmis til real-
isma, en einnig einkenn-
ast þau af hinu lýriska
tungutaki Jóhanns og þeim
skáldlegu orðmyndum, sem
honum voru eiginlegar.
Næsta leikrit frá hendi
Jóhanns var Fjalla-Ey-
vindur, og þar næst
Galdra-Loftur. Síðasta
leikritið, sem kom frá
honum var Lyga-Mörður,
eða Lögneren, sem var
árin hafði hann heilmikil
fjáraflaplön á prjónunum,
var t.d. að hugsa um hafn-
argerð á Norðurlandi.
— Skáld þess tíma virð-
ast mörg hafa verið tölu-
vert veraldlega sinnuð,
samanber Einar Benedikts-
son.
— Já, það voru í þeim
svo mikil umbrot, að þau
vildu líka yrkja í fram-
kvæmdum.
— Hvernig vann Jó-
hann?
— Það er sagt að hann
hafi ekki lesið mjög mik-
ið af verkum annarra
skálda, en fengið hug-
myndir sínar með því að
tala við fólk og sjá hlut-
ina sjálfur. Meginupp-
spretta hans var íslenzkar
sagnir og sögur, en vita-
skuld var hann líka barn
síns tíma, nýrómantískt
skáld og varð fyrir áhrif-
um frá heimspekihug-
myndum ýmsum, til dæm-
is Nietzsche. Þetta kemur

Úr Dúfnaveislunni. Þor-
steinn Ö. Stephensen í
hlutverki pressarans og
Anna Guðmundsdóttir
sem kona hans.
<<
Úr Þjófum likum og föl-
um konum, eftir Dario
Fo. Talið frá vinstri:
Götusópari (Gísli Hall-
dórsson), Kjólfatamað-
urinn (Haraldur Björns-
son) og Nakti maðurinn
(Guðmundur Pálsson).
ÁSTIN OG HUNGRIÐ
— Við byrjum með tvö verk, sem við
sviðsettum á síðastliðnum leikárum, sagði
Sveinn. — Annað er Þjófar lík og falar
konur, eftir Dario Fo. Við fórum upp með
það seint á leikárinu 1964—65, lékum það
það leikár til enda og tókum svo til við
það aftur síðari hluta árs í fyrra, komumst
ekki af stað með það fyrr vegna fjar-
veru Gísla Halldórssonar, sem fer þar
með eitt aðalhlutverkið við mikinn orð-
stír. Þetta leikrit hefur verið sýnt tæp-
lega sextíu sinnum og ævinlega fjo-ir
fullu húsi.
— Hverjar eru að þínum dómi ástæð-
urnar fyrir vinsældum leikritsins? Það
er að mörgu leyti ólíkt því, sem ís-
lenzkir leikhúsgestir hafa mest átt að
venjast.
— Formið er nýtt já, leikritið fullt af
ferskleika, höfundurinn fullur af gázka,
en þó langt frá því að vera meinleysingi.
Það er eftirtektarvert, hve margir koma
oftar en einu sinni á Þjófana. Það er
líka athyglisvert, að mörgum þykir síð-
asti þáttur beztur, þegar
þeir sjá leikritið í fyrsta
sinni, en þegar þeir koma
í annað sinn, finnst þeim
mest í miðþáttinn varið.
Hitt leikritið frá því áð-
ur er Dúfnaveizlan. Það
var sýnt tuttugu og tvisvar
í fyrravor og var uppselt
fyrirfram á allar sýning-
arnar. Það er einkennilegt
og gagnstætt því sem er
með þjófana, því á þá er
aðalsalan á sjálfan sýning-
ardaginn.
— Og nýju verkefnin
þá?
- Af þeim verður fyrst
sígildur gleðileikur frá át-
jándu öld, eftir Carlo Col-
doni, ítala. Christian Lund
setur það upp. Við svið-
setninguna verður það tíma-
fært, í stil við nútímann
og hans op og pop. Þetta
er í samræmi við uppruna
leikritsins, því Goldoni tók
mikið mark á því sem var
í kringum hann; þá var
commedia del 1* arte enn
við lýði á Ítalíu. Þarna
renna því saman ýmsar
hefðir. Þetta leikrit hefur
verið sýnt hér á landi áður,
í Menntaskólanum í
Reykjavík. Bjarni Guð-
mundsson þýddi það upp-
haflega, en síðan hefur
þýðingunni verið breytt
talsvert; það. hefur verið
töluvert um workshop-
vinnu í sambandi við upp-
setninguna.
— Mér hefur skilizt að
það væri von á Fjalla-Ey-
vindi hjá ykkur í vetur.
Já, það var upphaf-
lega áætlað að frumsýna
hann í haust og þá höfð í
huga væntanleg Ameríku-
för, en þetta hefur nú
breytzt og leikurinn verður
frumsýndur á 70 ára af-
mæli félagsins um áramót-
in.
Leikstjóri Fjalla-Eyvind-
ar verður Gísli Halldórs-
son, Höllu leikur Helga
Bachmann og Kára leik-
ur Helgi Skúlason. Leik-
mynd gerir Steinþór Sig-
urðsson. Að sjálfsögðu
verður vandað mjög til
þessarar sýningar. Meðal
annars fórum við nýlega í
ferðalag upp á Hveravelli,
flestallt það fólk, sem
vinnur við leikritið, til að
verða fyrir ferskum áhrif-
um frá útilegumannaslóð-
um Eyvindar.
Um Fjalla-Eyvind er það
annars að segja, að hann er
líklega þekktastur ís-
lenzkra leikrita, sígilt verk.
Það eru nú sextán ár síðan
hann kom síðast hér á
svið. Það er gaman að
minnast þess, að hann var
einmitt fruinsýndur hér í
Iðnó, um jolin 1911. Guð-
rún Indrfeadóttir var
fyrsta Hall'an. Hann var
sýndur á Alþingishátíðinni
1930, og lék þá Anna Borg
Höllu. 1941 kom Fjalla-
Eyvindur aftur á fjalirnar
í Iðnó og var Soffía Guð-
laugsdóttir þá Halla, 1950,
þegar Þjóðleikhúsið setti
það upp, fór Inga Þórðar-
dóttir með aðal kvenhlut-
verkið. Jens Waage stjórn-
aði fyrstu sýningunni, en
hinum þremur Haraldur
Björnsson. Og það er sér-
staklega gaman að bæði Haraldur og
Inga skuli nú vera með í uppfærslunni
í vetur. Að þessu sinni leikur Harald-
ur Jón bónda, en Inga Guðfinnu. Og
Gestur Pálsson, hann lék Kára á móti
Soffíu Guðlaugsdóttur og Önnu Borg
er líka með í sýningunni, leikur Arn-
grím holdsveika.
— Hver eru aðalatriðin í sögu
Fjalla-Eyvindar erlendis?
— Hann var settur upp í Dagmar-
leikhúsinu í Kaupmannahöfn, aðeins
fáeinum mánuðum eftir frumsýning-
una í Iðnó, það var 1912. Þá lék Jó-
hanna Dybwad Höllu. Þá var leikinn
svokallaður hrossakjötsendir, sem
annars hefur yfirleitt ekki verið hafð-
ur með.
ir hann einmitt hvoru á
móti öðru í Fjalla-Ey-
vindi.
— Það hefur verið gerð
kvikmynd eftir Fjalla-Ey-
vindi?
— Já, það gerði Svíinn
inn Viktor Sjöström 1918.
Þetta er ein af þessum
gömlu klassísku kvik-
myndum, og er mikið afrek
í sögu þeirrar listgreinar.
— Geturðu sagt okkur
eitthvað um aðdragandann
að samningu Fjalla Ey-
vindar?
— Það eru ýmsar kenn-
ingar til um tilurð leik-
ritsins. Það eru til af því
nokkur uppköst, sem hafa
inni að halda mörg afvik
frá því eins og það er nú.
í einu þeirra heita til dæm-
is aðalpersónurnnar Grím-
ur og Dísa. Aðalefniviður-
inn er sóttur í íslenzkar
þjóðsögur, sem Jóhanni
voru mjög hugleiknar, en
þó virðist svo sem fyrr-
nefndar andstæður, ást og
hungur, hafi verið honum
mjög ofarlega í huga áð-
ur en hann ákvað að nota
þjóðsagnaefnið. Eins og ég
byggt á efniviði úr Njálu,
greinilega skrifað fyrir er-
lendan markað. Það var
skrifað á dönsku, en annars
samdi Jóhann leikrit sín
yfirleitt jöfnum höndum á
dönsku og íslenzku.
— Er það ekki heldur
slæmt verk?
— Mér finnst „intrígan"
heldur góð, en það er
eins og Árni Pálsson sagði:
En Njála er til. íslending-
ar hafa þá tilfinningu að
búið sé að gera efninu þau
skil að ekki verði betur
gert. Þegar Jóhann dó,
hafði hann svo ein tvö leik-
rit í smíðum, sem ekkja
hans sagði síðar að hann
hefði ætlað að sjóða saman
í eitt. Það átti að gerast í
Kaupmannahöfn og lýsa
lífi listamanna þar.
— Jóhann varð ekki
gamall.
— Nei, hann dó 1919, að-
eins þrjátíu og níu ára að
aldri. Hann var slitinn fyr-
ir aldur fram, hafði sjálf-
sagt stundum unnið eins
og hamhleypa. Svo lifði
hann töluvert hátt á köfl-
um skilst manni. síðustu
líka fram í Ijóðum hans,
ég man í því sambandi ekki
hvað sízt eftir Sorg, það
mun vera fyrsta órímaða
ljóðið, sem ort er á ís-
lenzku; Jóhann er þannig
okkar fyrsta atómskáld.
Þetta ljóð mun ort um
1908. Þar koma fyrir bibl-
íulegar orðmyndir, og
kannski hefur hann auk
þess orðið fyrir áhrifum
frá Baudelaire og fleirum,
kannski líka Obstfelder,
sem orti einmitt þannig
um svipað leyti, en Jóhann
hefur þekkt vel til hans.
Hinsvegar get ég ekki séð
nein merki til þess, að hann
hafi orðið fyrir áhrifum
frá samtíma ljóðskáldum
dönskum, þótt mörg þeirra
væru vinir hans. En því
meir sem maður kynnist
Jóhanni, því betur gerir
maður sér ljóst ,hve ís-
lenzkur hann var í hugsun.
Hann var líka mjög stór-
huga og eitt tókst honum
að minnsta kosti með verk-
um sínum: að gera íslenzku
þjóðina að veitanda á
sviði leiklistarinnar, fram
Framhald á bls. 31.
26 VIKAN 44 tbl
«' tbi. VIKAN 27