Vikan - 28.09.1967, Blaðsíða 11

baðstofu. Þar sat öldungur við snjóð borð undir litlum glugga og skrifaði
með vettlinga ó höndum. Hann kunni sunnlenzkar ættir flestum betur og
skjalfesti ýmsan þann fróðleik ó ellidögum, en hvað fór ekki með honum
( gröfina? Hamingjusamur er Þórður fró Vallnatúni í samanburði við
nafna sinn sóluga ó Tannastöðum. Byggðirnar stækka í tvennum skiln-
ingi, ef íslendingar rækta landið og varðveita söguna, minjar hennar og
minningar, örlög og þróun.
Enginn misskilji mig og ætli, að ég gleymi þjóðminjasafninu. Það er
fræðamusteri eins og landsbókasafnið, hóskólinn og þjóðskjalasafn-
ið. íslendingar báru gæfu til þess að reisa þjóðminjasafninu veg-
legt hús í tilefni lýðveldisstofnunarinnar á Þingvelli við. Öxará rign-
ingardaginn ógleymanlega 1944. Þó vantar margt í þjóðminjasafnið,
þrátt fyrir allan þess auð. Heimildum atvinnusögunnar verður þar ekki
fyrir komið að sinni, og er bágt. Umskiptin í atvinnuháttum íslendinga hafa
verið svo stórfelld og eru svo margþætt og snögg, að mörgu er hætt við
gleymsku, ef munir og gripir fá ekki sinn rétta stað ( þjóðminjasafni. Sú
stofnun verður raunar aldrei fullgerð, meðan ísland bltfur og íslendingar
fæðast, lifa og deyja. Þjóðminjasafnið á að spegla aldirnar, sem voru
og verða. Þess vegna ber ríka nauðsyn til að láta það fylgjast með þró-
uninni á hverjum tíma. Hlutur, sem virðist smár ( dag, getur orðið merki-
legur á morgun. Sér í lagi þarf samt að hyggja að öllu stóru, ekki sízt
atvinnutækjunum, sem gerðu ísland byggilegt, en urðu að víkja fyrir
vélum nútímans og framtíðarinnar. Og þjóðminjasafnið leysir ekki byggða-
söfnin af hólmi. Þau eiga að geyma einstök atriði, sem varða afmarkað
umhverfi, en það á að bregða upp heildarmynd þjóðarsögunnar frá þv(
landið fannst og íslendingar stofnuðu ríki.
Ometanlegar eru þær fornleifar, sem grafnar hafa verið úr jörðu. Þeim
svipar helzt til handritanna, sem íslendingar telja að vonum dýrmætan
arf og vilja heimta. íslenzkir fornleifafundir munu furðulega margir og
góðir, þar eð leitin að þeim er harla torveld, krefst elju og nákvæmni
og tekur langan tíma. Merkilegt er, að grafið var í Skálholtskirkjugarð
þrjátíu ár niður fyrir Snorra Sturluson, þegar steinkista Páls Jónssonar
biskups kom þar í leitirnar. Öll sl(k starfsemi verður að halda áfram, og
í því efni má hvorki horfa í fé né fyrirhöfn, ef sæmilega aflast og stjórn-
að er af ráðdeild og framsýni. Eigi að síður ber að muna þá gripi, sem
eru ofar foldu, en á leið niður í jörðina, þv( að margir þeirra gætu tor-
tímzt. Þess munu fjölmörg dæmi á íslandi. Fengur væri að atgeir Gunn-
ars á Hlíðarenda, en hann er víst týndur, hvort sem hann sökk í BreiSa-
fjörð eða grófst í sunnlenzkan öskuhaug. Svo er um fjöldann allan af
minjum. Samtíð gefur þeim ekki gaum, og þess vegna verður söknuður
hlutskipti framtíðar. Ekki grunaði víst Eystein, hvað kvæði hans yrði frægt,
þegar hann orti Lilju. Eða myndi nú metin til peninga öxin, sem varð
Jóni biskupi Arasyni og sonum hans að bana? Þetta skilst á stað eins og
Stöng í Þjórsárdal, og þó fannst ekki þar vopn Gauks Trandilssonar.
* í' ." •- EggFSBfeO-------- tf.
Islendingar unna mjög fornleifum og gömlum munum. Það sannast af
lýðhylli bóka, sem fjalla um slík efni, og til dæmis sjónvarpsþáttum
Kristjáns Eldjárns og félaga hans. Sjónvarpið getur orðið þjóðlegum
fræðum og sögufróðleik til mikilla nytja, komið þjóðminjasafninu og
byggðasöfnunum á framfæri við þjóðina, þó að fjölskyldurnar sitji heima
í stofu, því að þær gerast óháðar stað og stund vegna dásamlegrar
tækni, sem er vísindum lík. Þetta er órækt vitni um íslenzkan bókmennta-
arf, þar eð af þeim rótum er forvitnin sprottin. Og gott er til þess aS
hugsa, að sögustaðir sjáist, þó að þeir séu ekki eltir uppi. Sjónvarpið
gerir slíkt ævintýri mögulegt. Þó trúi ég, að marga fýsi á staðina vegna
sjónvarpskynningarinnar, enda gefst þá fjölbreytilegri reynsla, þv( að
tækni vélmenningarinnar er ekki almáttug. Suðurland er mér löngum
ríki Njálu, þó að þar sé fátt heimilda um þessa meistaralegu sögu nema
staðirnir. Ferð um þær slóðir sannar samt (mynduninni veruleika af þv(
að sumt hefur aldrei breytzt að kalla. Fjöllin eru á sínum stað, fljótin
og leiðirnar fornu, þó að húsakostur sé annar á Hlíðarenda og Berg-
þórshvoli en á dögum Gunnars og Njáls. En vissulega öfunda ég þjóðir,
sem eiga dýrmæta forngripi á upprunalegum stöðum og ( óbreyttu um-
hverfi. Elfur tímans hefur skolað ísland stríðum flaumi, enda er (slenzk
náttúra geðrík og stórlynd, veður mörg og hörð, vötn djúp og ströng og
sær ágengur ( sambýlinu við landið. Og einmitt þess vegna er ísland
engu Ifkt að allra dómi nema kannski þeirra, sem ætla til tunglsins.
Framhald á bls. 28.
39. tbi. VIKAN 11