Vikan - 30.08.1973, Side 8

Árið 1780 gerði Marie Antoi-
nette Axel von Ferseh aö yfir-
manni konunglegu Deux-Ponts-
hersveitarinnar. Hersveitin sigldi
siðan til Ameriku til þess aö
hjálpa Ameríkumönnum 1 sjálf-
stæðisbaráttu þeirra. Greinilegt
var aö drottningin var djúpt
snortin við brottför greifans.
Creutz greifi skrifaði bréf til
Gústavs III og er það bezta
heimild seinni tlma manna um
áhuga þann, sem drottningin
hafði á Axel von Fersen: „Ég vil
:trúa yðar náð fyrir þvi, að ungi
greifinn Fersen hefur
notið sérstakrar náðar drottning-
arinnar og það hefur komið af
stað miklu slúðri. Ég leyni þvi
ekki, að ég sjálfur held að hún
beri hlýjar tilfinningar til hans.
Ég hef orðið þess of augljóslega
var til þess aö efast um þaö. Fer-
sen hefur komið einkar vel fram i
þessu máli, bæði vegna feimni
sinnar og óframfærni og, þó eink-
um meö þvi að ákveða að fara til
Ameriku. Meö þvi að fara héðan
forðast hann allar hættur og
með þvi aö falla ekki i freistni
sýnir hann sjálfstjórn, sem sjald-
gæf er á hans aldri. Drottningin
haföi ekki af honum augun, sið-
ustu dagana fyrir brottför hans,
þegar hún horfði 'á hann fylltust
augu hennar tárum . . .”
Hann var fjarverandi i þrjú ár.
Sem aðstoðarmaöur Rocham-
beau, foringja franska hjálpar-
hersins, komst Fersen I nána
snertingu viö sjálfstæðisbaráttu
Amerikumanna. Bréf hans til föð-
ur sins frá Ameriku voru gefin út
árið 1929 af F.U. Wrangel. Þau
gefa mjög glögga hugmynd af
frelsisstriöi Bandarikjamanna
eirts og það var I augum ungs út-
lendings og eru mjög athyglis-
verð. Hann hitti Washington.
Hann var i bardaganum við
Yorktown og varö þá vitni aö fæð-
ingu nýs heims. Hann varð einnig
vitni að falli gamla heimsins I
Evrópu.
lAmériku fann hann ævintýrin,
sem hann leitaöi. Fersen gat sér
orðstir fyrir Amerikuferð sina, en
i Evrópu var hann umtalaður
fyrir önnur ævintýri.
Hann kom ekki aftur til Frakk-
lands fyrr en i júli 1783. Hann
komst þá aö þvi, að miklar breyt-
ingar höfðu orðiö i landinu á með-
an hann hafði verið fjarverandi.
Hún var hataðasta
manneskja I landinu
Frelsisstriö Bandarikjanna,
sem hafði verið viðburöarrikt
ævintýri fyrir ungu frönsku
aöalsmennina, átti eftir aö hafa
eftirköst • efnahag rikisins. Það
skerti gjaldþol franska rikiskass-
ans og engin ráð fundust til þess
að vinna bug á vandanum. Sagt er
að það hafi kostaö Frakka um það
bil 773 milljónir lira aö skapa
Bandarikin án þess að fá nokkuö i
staðirtn. Frá lokuin striösins og
þangað til byltingin hófst sex ár-
um siðar, var það mesta vanda-
mál frönsku stiórnarinnar að
finna leiðir til þess að borga
skuldirnar, sem hún hafði steypt
sér i til þess að kosta striðsrekst-
urinn.
A meðan Fersen var 1 Ameriku,
hafði Marie Antoinette orðið hat-
aðasta manneskja 1 landinu.
Henni var kennt um náttúruham-
farir jafnt og ófarir rikisins.
Henni var kennt um skuldirnar,
sem stöðugt söfnuðust fyrir er-
lendis, án þess að gerð væri nokk-
ur tilraun til þess að útskýra
hvernig hún bar ábyrgð á þeim.
Nafn hennar var notað eins og
grýla I frönsku fjölskyldulifi. Ef
konur voru ekki eins undirgefnar
mönnum sinum og tilhlýöilegt
þótti, var sagt um þær að þær
væru „austurrikisiskar” og það
var álitið þaö versta, sem konu
gat hent.
Marie Antoinette vissi vel um
þá andúð, sem þjóöin hafði á
henni. Höfupdur hinna margum-
töluðu Corrcspondence secréte
segir frá þvi, að eitt sinn þegar
drottningin kom opinberlega
fram árið 1785, hafi óvildin i garð
hennar veriö meir áberandi en
ella. Þá sneri hún sér aö einum
vina sinna og spuröi: „En hvað
hef ég gert, að ég verðskuldi að
þau leggja á mig slikt hatur?”
Höfundurinn segir einnig, að
Önnur grein um vináttu Axels von Fersen
og Marie Antoinette.
franska þjóðin eigi ekki sök á
þessu hatri. „Illviljinn”, segir
hann, „á rætur sinar að rekja
annað- Niðskrif, eitraðar og
óstaöfestar niövisur, sem rekja
má til hirðarinnar, hafa slegið
ryki I augun á góðhjörtuðum
borgurum”.
Niðskrif um Niðskrif um
Marie Antoinette
Það er. ekki til leyniprent-
smiöja Marts eða Héberts, sem
rekja má uppruna niðritanna um
Marie Antoinette, sem.eru varð-
veitt 1 Bibliothéque Nationale 1
Paris I sérstöku herbergi, sem
kallað er l’enfer (vitið), vegna
þess að rit þau, sem þar eru
geymd, eru álitin óæskileg lesn-
ing fyrir almenning. Flest þess-
arra rita komu frá hirðinni, þar
sem voldugir aðalsmenn eins og
d’Aiguillon og hertoginn af
Orléans skerptu sverö sin til tak-
markalausrar hefndar. Vitaö er
að bróðir konungsins, greifinn af
Provence, lagði sitt af mörkum
við að brugga launráðin.
Þó aö hjónaband Marie Antoi-
nette mætti nú kallast gott miðað
viö þaö, sem áöur haföi verið, og
hún ætti oröiö þrjú börn, þarfnaö-
ist hún tryggs vinar, sem verði
hana gegn óvinum hennar innan
hiröarinnár. Þaö er þvi ekki
undarlegt, að hún fagnaöi von
Fersen vel, þegar hann kom aftur
til Parisar frá Ameriku og stuðl-
aöi að þvi með öllum mögulegum
ráðum að hann yröi settur yfir
Royal Suédois, sænsku herdeild-
ina, sem hafði barizt fyrir-Frakka
þegar á dögum Lúðviks XIV.
Þetta kom þvi til leiðar, að hann
gat búið áfram I Paris og umfram
allt I grennd við Marie Antoinette.
Þetta olli föður hans, sænska
rikisráðinu, miklum vonbrigðum,
þvi aö hann hafði vonað, aö Axel
sneri nú loksins heim til Sviþjóöar
og hæfi þar glæstan embættis-
mannsferil. Axel ætlaði sér ein-
mitt aö heimsækja fööur sinn vor-
iö 1784 og ræöa málin við hann, en
þá blandar Gústav II. sér i leik-
inn. Það ár fer hann I yfirfeið um
Evrópu og skipar Axel von Fer-
sen til að vera aöstoðarmaður
sinn á feröinni.
Eftir nokkurra mánaða ferö um
ítaliu, kemur sænski kóngurinn
og fylgdarliö hans til Parisar 7.
júni. Franska höfuöborgin átti að
verða hápunktur ferðarinnar.
Enn voru engar blikur sjáanlegar
á himni I Paris, að minnsta kosti
kom sænski konungurinn ekki
auga á þær þvi að hann kastaöi
sér út I hringiðu skemmtana,
Axel til mikilla leiöinda. Hann
skrifar föður sinum: „Við höfum
flækzt um alla mögulega staði og
hvarvetna staðið stutt við. í Ver-
sölum var óperusýning okkur til
heiðurs. Við höfum haldið dans-
leiki auk fjölda hádegis og kvöld-
verðarboða. Við erum á stöðug-
um þeytingi og svo virðist sem
kóngurinn eigi hægara með að
neita sér um mat, drykk og svefn,
heldur en um eina minútu af sam^
kvæmislifinu. Þetta er orðin
árátta . . .”
Háþunkturinn á heimsókn
Gústavs konungs var 21. júni,
8 VIKAN 35. TBL.