Vikan - 24.06.1982, Qupperneq 16

Vísindamenn áttu von á því aö
mjög færi kólnandi umhverfis
geimfarið Voyager II þegar þaö
nálgaðist Satúrnus sem er millj-
arð mílur frá sólu. En á milli
brauta tunglanna tveggja, Dín-
one og Rhea, fannst kleinuhring-
laga ský sem álitið er um 50 þús-
und sinnum heitara en yfirborð
sólarinnar. Efnið er heitara en
nokkuð annað sem vísindamenn
hafa áöur uppgötvað eða nálægt
200 milljón gráöum á Celsíus.
Skýið er plasma — blanda af
hlöönum öreindum sem eru of
orkuríkar til þess aö tengjast öðr-
iim og mynda atóm og mólikúl.
Plasmað gæti verið upprunnið úr
ýmsum áttum. Sumt er í algjörri
óreiðu og lögunin mótast ein-
göngu fyrir áhrif segulsviðsins
sem umlykur Satúrnus. Þegar
reikistjarna snýst umhverfis
sjálfa sig í segulsviði verkar hún
eins og rafall og rafsvið mynd-
ast. Eðlisfræöingurinn Ed Keath
frá John Hopkins háskólanum í
Bandaríkjunum hefur fengist viö
rannsóknir á Satúrnusi og álítur
að rafsviðið dragi að sér hlaðnar
agnir úr efra hvolfi Satúrnusar
og þjappi þeim saman í ský.
Einnig gæti átt sér stað nokkuð
sem kallað er spýtingur, þaö er
að segjá agnir rekast á nálæg
tungl reikistjörnunnar og hafa á
brott með sér efni þaðan.
Vísindamenn hafa ekki sett
fram nargar tilgátur um orsakir
hins gífurlega hita og vita alls
ekki hvað veldur.
Þrátt fyrir þennan dæmalausa
hita fór Voyager II í gegnum
skýið án þess svo mikið sem
skemma eitt loftnet. Satt aö
segja heföi því ekki veriö veitt
eftirtekt nema vegna hinna ná-
kvæmu mælitækja um borð í
geimfarinu. Hvernig komst
Voyager af? Það mun vera
vegna þess að þrátt fyrir hinn
gífurlega hita er skýið mjög
þunnt og mjög langt á milli agn-
anna.
,,Á jöröinni eru hundrað
þúsund milljarðar af atómum í
hverjum rúmsentímetra,” segir
eölisfræðingurinn Doug Hamiltor,
frá Marylandháskóla. „Hitatil-
finningin er þegar fjölmörg þess-
ara atóma koma viö húðina og
yfirfæra orku þangað. Því færri
sem þessi atóm eru þvi minna
finnur maður fyrir þeim. I segul-
sviði Satúrnusar er eitthvaö á bil-
inu ein til tíu agnir á rúmsentí-
metra. Voyager fór í gegnum
skýið án þess að bíða nokkurt
tjón vegna þess hve agnirnar eru
dreiföar. Heitt þýðir í sjálfu sér
ekki neitt.” i h
Umsjón: Þórey
Vísindi
16 Vlkan 25. tbl.