Vikan - 28.12.1989, Qupperneq 37

mönnum og skrafaði við þá um alla heima
og geima; bar margt á góma og voru ver-
menn ekki alltaf sem orðvandastir svo að
hestamaður setti stundum ofan í við þá. Þá
furðaði mjög á því hve hestamaður var
skynsamur og skemmtilegur í tali og frá-
bærlega orðheppinn.
Leið nú vakan og undu vermenn hag
sínum hið besta. Eftir kvöldverðartíma
kom kona fram úr húsi í hinum enda bað-
stofunnar, stór vexti og sköruleg. Hún
gekk að hestamanni og sagði að það feri
að líða að háttatíma. Hann stóð upp skjót-
lega og sýndist gestunum hann þá vera
með tiginmannssvip allmiklum. Hann
skildi eífir opið hús þeirra og opnaði hús í
hinum enda baðstoftmnar, tók þar bækur
og hóf þegar húslestur. Duldist vermönn-
um nú ekki lengur að þetta var sjálfur hús-
bóndinn, sem var prestur. Þóttust þeir
hafa orðið ósvinnir og talað margt um
kvöldið sem þeir fegnir vildu hafa ósagt
látið.
Um morguninn snemma voru þeir á
fótum, hittu prest, þökkuðu honum greið-
ann og báðu hann fyrirgefningar á allri
sinni breytni. Þeir tóku og upp hjá sér
peninga og vildu borga honum heyið. En
prestur vildi enga borgun þiggja og kvaðst
ekki hafa gert þeim þetta bragð í þeim til-
gangi að hafa af þeim fé heldur hefði hann
ætlað að sýna þeim hvernig þeir ættu að
hegða sér þegar þeir kæmu á bæi þar sem
þeir væru ekki kunnugir. Þeir ættu þá að
gera boð fyrir húsbóndann og hitta hann
sjálfan ef hægt væri. Skyldu þeir tjá honum
vandræði sín ef nokkur væru og biðja hann
ásjár, en varast að biðja nokkurn mann að
stela handa sér, hve lítið sem það væri.
Skyldu þeir reyna að koma fram eins og
siðgóðir og vandaðir menn, bæði til orða
og verka. Loks sagði prestur við vermenn-
ina að hann skyldi ekki erfa hegðun þeirra
við þá og gætu þeir farið hvert á land sem
þeir vildu fýrir sér. Vermennirnir stór-
skömmuðust sín fyrir presti, kvöddu hann
síðan með þakklæti fyrir sig og létu að
sögn heilræði hans sér aldrei úr minni líða.
Því næst tóku þeir hesta sína og héldu
leiðar sinnar.
Það var raunar auðskilið að þeim þætti
allmikið til þessa manns koma því það var
enginn annar en mikilmennið séra Hall-
grímur Pétursson, sálmaskáldið ódauð-
lega.
Það er almennt talið, að séra Hallgrímur
hafl fæðst um 1614, en óvíst hvar, hvort
heldur á Hólum í Hjaltadal eða þar í
grennd. Hitt vita menn, að hann var að
Hólum í uppvexti sínum, lærði þar bæði
að lesa og skrifa. Þar var hann settur í lat-
ínuskóla um svipað leyti og Þorlákur
Skúlason varð biskup.
Þegar Hallgrímur hafði verið um skeið í
skólanum hætti hann sá ungæðisháttur að
koma sér út úr húsi við þá sem stólnum
féðu; má vera vegna einhvci: kerskni-
kveðskapar; þá er honum og eignað að
hafa ort heldur háðborið erindi um séra
Arngrím officialis Jónsson („Eins og forinn
feitur“). Var svo hart tekið á þessu að hann
var látinn fara úr skóla. Tóku þá frændur
hans það ráð að láta hann fara utan. Segir
fátt af ferðum hans en þó herma góðar
heimildir að hann hafi í Kaupmannahöfn
gengið í þjónustu hjá járnsmið einum
heldur harðráðum, er haldið hafi hann
illa, eða kolakaupmanni.
Nú bar svo við eitt sinn sem oftar að
Hallgrímur hafði sætt illri meðferð hjá
húsbónda sínum og gekk út frá honum og
hallmælti honum í heyranda hljóði á ófag-
urri íslensku. En svo fúrðulega bar þá til að
þar hafði borið að í sömu mund mann ís-
lenskan sem auðvitað skildi skammirnar.
Og þar var á ferð enginn annar en Brynj-
ólfur Sveinsson, síðar biskup. Þótti honum
að vísu orðbragðið heldur magnað en
orðalagið í mýkra og liðlegra lagi. Ávítaði
hann Hallgrím fýrir að formæla með þess-
um hætti kristnum meðbróður sínum.
Hallgrímur tók umvöndun þessari ekki illa
en kvað hann mundu vorkenna sér ef hann
vissi að hann mætti þola alls konar illa
...það var einmitt í
prestsleysi þar að
Hallgrímur var til þess
hvattur að fara á fund
biskups og sækja um
prestakall þetta. Hann
féllst á þetta og fór
fótgangandi af stað til
Skálholts heldur
fátæklega til fara enda
talinn ósjálegur á ytra
borði. Þótt mikill væri
hann vexti var hann
luralegur, stirðlegur og
húðdökkur.
meðferð, högg og barsmíð að saklausu og
illan aðbúnað annars vegar. Tók Brynjólf-
ur Hallgrím þá tali, fann þegar að í honum
myndu búa gáfur, réð honum til þess að
losna við þetta starf sitt og leggja heldur
stund á bóknám.
Þetta varð til þess að Brynjólfur tók
Hallgrím að sér og sleit síðan aldrei tryggð
við hann, hvað sem á dundi. Var Brynjólf-
ur mikils metinn hjá heldri menntamönn-
um í Kaupmannahöfn og Sjálandsbiskupi
og kom því til vegar með stuðningi þeirra
að Hallgrímur var tekinn í fyrsta bekk í
Maríuskóla í Kaupmannahöfh. Þótti hann
svo hár vexti, með því að hann var eldri en
sambekkingar hans, að hann var upp-
nefndur og kallaður „langi“. Honum sóttist
svo vel námið að árið 1636 var hann kom-
inn í efsta bekk.
Þá kom það fyrir er mikil áhrif skyldi
hafa á framtíð hans. Það ár kom fólk sem
hernumið hafði verið af Alsírbúum árið
1627 og leyst hafði verið út með fé. Voru
það 38 manns. Fólkið var í Kaupmanna-
höfh um veturinn en með því að það skildi
ekki dönsku og skortur var þá íslenskra
stúdenta til leiðbeininga var lagt fyrir Hall-
grím að lesa og tala fyrir því guðs orð
þangað til það kæmist af stað með kaupför-
um til íslands. Meðal þessara útleystu
manna var kona ein, Guðríður Símonar-
dóttir úr Vestmannaeyjum. Hún var sex-
tán árum eldri en Hallgrímur og giff kona
en maður hennar hafði eigi verið hernum-
inn og varð eftir á íslandi. Á þessari konu
fékk Hallgrímur svo sterka ást að vorið
1637, þegar þetta hernumda fólk skyldi
fara hingað, yflrgaf hann skólann og fór
með Guðríði til íslands. Þau komu í Kefla-
vík og var Hallgrímur þar um sumarið erf-
iðismaður hjá kaupmanni. En er þau voru
nýlega komin á land ól Guðríður barn og
var hún þá í Ytri-Njarðvík hjá Grími Bergs-
syni. Það vildi þeim til gæfu að maður
hennar var þá látinn svo brot þeirra taldist
einungis ffillulífsbrot.
Um sumarið, þegar kaupför sigldu burt
út Keflavík, hafði Hallgrímur hvergi
húsaskjól. Hann komst þá í kynni við Árna
lögréttumann Gíslason að Ytra-Hólmi og
skaut hann skjólshúsi yflr hann það sem
eftir var sumars og reyndist honum hinn
mesti bjargvættur æ síðan.
Það var fullkominn ásetningur Hall-
gríms að ganga að eiga Guðríði og er svo
talið að Árni hafl gengist fyrir því að ferð-
ar voru fullar sönnur á að maður Guðríðar
væri látinn. Svo Hallgrímur náði að eiga
hana, að sögn, þetta sama sumar í Ytri-
Njarðvík. Grímur Bergsson, sem fyrr var
nefhdur, hélt og áfram hlíflskildi yflr þeim
Hallgrími og hugðist gera enn betur en
rataði af því í ærin vandræði. Var þessu svo
háttað að hann lét ganga skjal til samskota
handa Hallgrími um Rosmhvalanes, sem
dagsett var 19. maí 1638, með þeim um-
mælum að hirðstjórinn, Pros Mund, hefði
vegna fátæktar Hallgríms látið nægja fyrir
barnssekt hans 8 vættir fiska í stað 18
vætta. Komst bréf þetta í hendur fógetan-
um, Jens Sörensen, og síðar til héraðsdóms
og var Grímur þar dæmdur fjölmælismað-
ur, sekur við konung og hirðstjóra. Árið
eftir var málið í dómi lögmanna á alþingi
og fóru þeir vægilegar í sakirnar, töldu
bréf Gríms með hinum minni fjölmælum
og báðu honum vægðar hjá hirðstjóra og
varð hann við því með því móti að Grímur
gyldi 20 ríkisdali til þurfamanna.
Um tíma eftir þetta vita menn ekki gerla
um æviferil Hallgríms til þess er hann varð
prestur. Ætla þeir sem best vita að hann
hafi dvalist einhvers staðar á Rosmhvala-
nesi og þá í skjóli bóndans þar, Þorleifs
Jónssonar. Aðrir telja að hann hafl verið á
vegum Árna Gíslasonar í Ytra-Hólmi. Þykir
þetta mega koma heim á þann veg að Hall-
grímur hafi átt heima í koti einhverju hjá
Hvalsnesi en Árni eigi að síður haldið
hendi yfir honum á ýmsan hátt enda í
miklu áliti, vinur Brynjólfs biskups og
hafði hann lagt orð með Hallgrími til að
öðlast prestskap.
Hvalsnes var konungsjörð, útræðisjörð
mikil og bjuggu þar ýmist prestar eða
bændur. Um þessar mundir bjó í Stafhnesi,
næsta býli við Hvalsnes, Torfi Erlendsson,
faðir Þormóðs sagnaritara. Hafði hann vin-
áttu Bessastaðamanna og oft umboð
þeirra.
Torfi var yfirgangssamur stórbokki og
harðlyndur og hafði leikið presta sína eigi
dátt. Veittist því Brymjólfi biskupi erfitt að
fá presta að Hvalsnesi, einkum til lang-
26. TBL. 1989 VIKAN 35