Vikan - 20.01.1995, Side 55

brauð og soðið grænmeti
tvisvar á dag. Allan liðlangan
daginn voru fangarnir látnir
vinna við að sauma póst-
burðarpoka.
Mata Hari fannst sá að-
búnaður sem henni var boð-
inn ekki hæfa stöðu sinni og
sendi hvert kvörtunarbréfið á
eftir öðru til fangelsisyfir-
valda Saint Lazare. í einu
þeirra skrifaði hún:
„Þið verðið að skilja að ég
er ólík þeim konum sem
dveljast hér en samt fæ ég
sömu meðferð og þær. Af
hverju þarf ég að þjást
svona? Þið getið yfirheyrt
mig eins og þið viljið en ég
verð samt sem áður alltaf
kona,“ skrifaði hún full sjálfs-
vorkunnar og hroka.
Yfirheyrslunar yfir Mata
Hari stóðu lengi yfir enda
skorti nægar sannanir til að
geta kært hana. Það var ekki
fyrr en hún sagði frá því að
þýski konsúllinn í Hollandi
hefði beðið hana um að
njósna fyrir Þjóðverja. Henni
fannst sú upphæð sem
henni var boðin of lág og
sagðist ætla að íhuga málið.
Hún tók þó við peningunum
og var kennt að nota ósýni-
legt blek og annað sem
njósnarar þurftu að kunna
skil á. Hún lét þó Þjóðverjum
aldrei neinar upplýsingar í
té. Mata Hari hélt að játning-
in myndi styrkja málstað
hennar en það var öðru nær.
„Hún var glæsilega klædd
í dökkblárri kápu sem féll fal-
lega yfir skyrtuna. Göngu-
lagið bar það með sér að hér
var dansmey á ferð. Hún
hélt höfðinu hátt og um var-
irnar lék bros, síðasta brosið
sem hún sendi síðasta
áhorfendahópnum sínum."
Þannig lýsti blaðamaður
Le Gaulois Mata Hari þegar
hún gekk inni í dómshúsið til
að vera við réttarhöldin yfir
sér.
Nokkru síðar var dómur
fallinn og Mata Hari fundin
sek um að hafa látið Þjóð-
verjum í té upplýsingar sem
hvorki höfðu pólitískt né
hernaðarlegt mikilvægi. Ekki
tókst að sanna að hún hefði
fengið upplýsingar frá
frönskum, belgískum, hol-
lenskum eða enskum elsk-
hugum sínum til að láta óvin-
inum í té. Fyrirframgreiðslan
frá þýska konsúlnum kom
henni líka í koll. Refsingin
var dauðadómur. Síðar átti
saksóknarinn í máli hennar
eftir að viðurkenna að
ásakanarnir gegn henni
hefðu ekki nægt til að flengja
kött.
„Þetta getur ekki verið
satt,“ tautaði Mata Hari hvað
eftir annað fyrir munni sér
þegar hún heyrði dóminn
felldan.
„AFBRÝÐISEMI OG
HEFND BITNA Á KONU
EINS OG MÉR. . ."
Mata Hari var nú flutt í
klefa 12 í fangelsinu þar sem
dauðadæmdar konur voru
látnar dveljast. Meðal þeirra
sem þar höfðu beðið aftöku
sinnar var fyrrverandi for-
sætisráðherrafrúin, Madame
Henriette Caillaux, sem
skotið hafði ritstjóra Le Fig-
aro til bana þar sem hún var
búin að fá nóg af árásum
hans á eiginmann sinn.
Mata Hari naut eilítið betri
aðbúnaðar en hún hafði áð-
ur átt að venjast. Hún fékk
vín með matnum og var leyft
að reykja og lesa. Sögu-
sagnir herma að hún hafi
fengið súkkulaði og blóm-
vendi senda á hverjum degi
en fangelsistjórinn bar þær
sögur til baka. Nú var orðið
hættulegt að vera bendlaður
við Mata Hari og aðeins lög-
fræðingur hennar kom í
heimsókn til hennar. Mata
Hari gerði sér grein fyrir því
að atvinna hennar sem
dansari hefði komið henni (
þá stöðu sem hún var nú (.
Hún skrifaði í bréfi:
„Afbrýðisemi og hefnd eru
meðal þess sem látið er
bitna á konu eins og mér um
leið og fólk gerir sér Ijóst að
ég er komin í erfiða að-
stöðu.“
Fréttir af handtökunni
höfðu borist til heimalands
hennar og þaðan barst
henni bréf frá manni sem
vildi endilega gefa út ævi-
minningar hennar sem hann
hafði heyrt að hún væri að
skrifa. Engar heimildir eru til
um að hún hafi fengist við
slíkt, því síður að hún hafi
leyft að saga sín yrði gefin
út. Hollenski utanríkisráð-
herrann gerði allt það sem í
hans valdi stóð til að fá Mata
Hari leysta úr haldi en allt
kom fyrir ekki. Lögfræðingur
hennar reyndi að bera því
við að hún gengi með barn
og samkvæmt lögum mætti
ekki lífláta konur sem svo
var ástatt um. Hann sagðist
sjálfur hafa barnað hana
enda eini karlmaðurinn sem
kom inn í klefann hennar.
Mata Hari neitaði hins vegar
að láta lækni ganga úr
skugga um að það væri rétt.
15. október 1917 var Mata
Hari leidd til aftöku. Hún
neitaði að láta binda fyrir
augu sér og ekki vildi hún
heldur láta binda sig við af-
tökustaurinn. Hún þakkaði
herforingjanum, sem leiddi
aftökusveitina, fyrir á meðan
sveitin hóf upp rifflana. Áður
en skothvellirnir gullu við
sendi Mata Hari hermönnun-
um fingurkoss.
Þar sem enginn þorði að
gera tilkall til jarðneskra leifa
hennar af ótta við að vera
sakaður um samstarf voru
þær fluttar til háskólasjúkra-
hússins. Þegar menn kom-
ust að því að gröf hennar var
tóm fóru sögusagnirnar enn
og aftur á kreik. Mata Hari
átti að hafa verið bjargað af
elskhuga sínum á elleftu
stundu. Það var ekki fyrr en
árið 1921 sem yfirvöld sögðu
frá því hvað orðið hefði um
líkið.
Fyrrverandi eiginmaður
Mata Hari, Rudolph Mac-
Leod, lét skyndilega á sér
kræla og óskaði eftir dánar-
vottorði frá frönskum yfir-
völdum. Dóttir þeirra, Non
sem var orðin 21 árs, varð
að hafa slíkt undir höndum
ef hún vildi gifta sig. Non lést
aftur á móti skömmu síðar
og þurfti því ekki aldrei á
vottorðinu að halda.
HÆTTULEGA ÍMYNDIN
Lengi var haldið lífi í
ímynd hinnar fölsku dans-
meyjar, sem sefur hjá hátt-
settum mönnum til að kom-
ast yfir mikilvægar upplýs-
ingar. Því fékk bandaríska
dansmærin Josephine Baker
meðal annars að finna fyrir
þegar hún vildi fá að starfa
með frönsku andspyrnu-
hreyfingunni í Seinni heims-
styrjöldinni. Þar sem menn
tengdu hana við Mata Hari
áttu þeir erfitt með að treysta
henni.
Margar bækur og kvik-
myndir hafa verið byggðar á
ævi Mata Hari og er þá oft
farið frjálslega með stað-
reyndir. Bræður hennar tóku
upp hanskann fyrir systur
sína þega gerð var kvik-
mynd byggð á sögu hennar
með Gretu Garbo í aðalhlut-
verki. Þeim fannst heldur
langt gengið þegar hún var
Bresk plaköt, frá Seinni heimsstyrjöld,
þar sem konur eru varaöir viö laus-
mælgi. Mata Hari var mönnum enn í
fersku minni.
látin myrða rússneskan her-
foringja og mótmæltu þvi.
Það hafði þó ekki meiri áhrif
en málsbætur Mata Hari í
réttarsalnum. Henni urðu
nefnilega á þau slæmu mis-
tök að skrifa sitt eigið hlut-
verk og ætlast til þess að
heimurinn léki með henni. □
Heimildir:
Julie Wheelwright: The Fatal Lover. Mata
Hari and the Myth of Women in Espionage.
Collins and Brown. London 1992.
1. TBL. 1995 VIKAN 55
VOVSIA^V