Vikan - 19.12.2000, Page 48

Texti: Steingerður Steinarsdó11 i r
Myndir: Sigurjón Ragnar
I
í það minnsta kerti og
spil segir í vinsælu ís-
lensku jólalagi og það
kemur ekki til af engu.
Hér á árum áður var
það hluti af því að
gera sér dagamun á
jólum að grípa í spil.
Víða er enn fastur
siður að grípa í spil
og spila þá fullorðnir
og börn saman og úr
verður mikið fjör.
Margir voru mikil
spilafífl og gátu varla
beðið eftir að geta
dregið fram spila-
stokkin en ekki mátti
spila frá klukkan sex
á aðfangadag og
fram á jóladagsmorg-
un því þá var háhelgi.
Fyrir þá sem gjarnan
vilja endurvekja gaml-
ar hefðir á sínum
heimilum látum við
fylgja undirstöðuatrið-
in í marías og púkki
sem voru einna vin-
sælustu spilin ásamt
lomber.
H
allgerður Gísladóttir
hjá þjóðháttadeiId
Þjóðminjasafnsins
var svo heppin að
lenda í boði síðastliðin mánaða-
mót hjá íslenskri fjölskyldu í
Danmörku. Þar er alltaf spilað
púkk á jólum, enda var það gert
í fjölskyldu föður heimilisföður-
insog afa hansog í tilefni að því
að (slendingar voru í heimsókn
var spilað púkk þetta kvöld,
með miklum hávaða og látum
eins og venjan er á þeim bæ.
Hér á eftir fer lýsing af púkki
úr heimildasafni þjóðhátta-
deildarinnar en heimildarmað-
ur er karlmaður sem nú er lát-
inn.
„Þá var púkkið mikið spilað
þarsem margtfólkvar. Þaðspil-
uðu sjö. Þá var strikað með krít
á borðið sjö reitir, merktir með
bókstöfum. Á ás, R kóngur, D
drottning, G gosi, L laufagosi, T
tía, P púkk. Svo átti hver mað-
ur að klæða sinn reit. Gjaldmið-
illinn sem notaður var, þar sem
ég átti heima, voru kvarnir úr
þorskhausum. Þegar sjö spil-
uðu þá átti hver að láta sjö
kvarnir í sinn reit en ef sex spil-
uðu þá var klætt með sex og þá
urðu allir að láta eitt stykki í
púkkið. Svo fengu þeir úr reit-
unum sem áttu réttu spilin. Það
voru tekin úr spilunum tvistar,
þristar og fjarkar. Gefin fimm
spil. Þegar búið var að gefa öll-
um var flett upp fyrsta spilinu
sem eftir það varð þá tromp.
Sá sem fyrst kom út öllum spil-
unum vann spilið, það var kall-
að að trekkja og þá fékk hann
eitt stykki fyrir hvert spil sem
hinir voru með á hendi."
Þar sem púkk er spilað nú á
dögum er algengast að nota eld-
spýtur sem gjaldmiðil en heyrst
hefur að konfektmolar, smákök-
ur, laufabrauðoguppvaskiðyfir
jólin sé ekki síðra að leggja að
veði í púkkið.
Marías
Sami heimildarmaður lýsir
marías á eftirfarandi hátt:
„Fyrst lærði maður marías,
hann spiluðu tveir. Þá voru
teknir úr spilunum tvistar og
upp í sexur. Gefin voru fimm
spil, einu flett upp og það var
48 Vikaii
Víð látum svo fylgja nokkur góð ráð fyrir bá tapsáru
til að tryggja peim sigur.
Beri maður á sér hjarta, lifur og tungu úr hrafni vel þurrkað
í vindi er næsta víst að hann hafi sigur við spilaborðið.
Tak hálft hesthjarta, þurrka við sól og rauðmagaskjöld þurr-
an og ber um háls þér þá er engin hætta á tapi.
Tak lifur og lungu úr hrafni og fremstu fjöður úr hægri væng.
Þurrka slðan og ber milli brjósta þér og muntu þá sigur hafa í
öllum spilum.
Viljur þú í spilum sigur hafa, haf á þér hart hrafnshjarta en
vinnur þú þá ekki þá nú þú spilunum við það og tak höfuðhár
af svörtum ketti og ber undir skyrtunni við úlnliðinn.
tromp. Ef gott spil var tromp
þá mátti maður taka spilið ef
maður fékk sjöið. Það var kall-
að að kaupa undan. Svo varfar-
ið að spila. Forhöndin sló út,
þá tók maður slaginn eða
trompaði ef það var hægt. Sá
sem fékk slaginn dró fyrr úr
stokknum. Þegarstokkurinn var
búinn þá var hvor meðfimm spil
á hendi. Þá vandaðist nú mál-
ið. Þá varð maður að bekenna
sem kallað er, láta sömu sort.
Þá mátti ekki svíkja lit. Þá var
farið eftir lögum enda lítið um
lögfræðinga til að flækja lögin.
Svo var talið úr spilunum, 50 í
ásnum, 40 í kónginum, 30 í
drottningunni, 20 ígosanum og
10 ítíunni, 10fyrirsíðastaslag,
20 fyrir hjón og 40 fyrir tromp-
hjón, 300 fyrir veltiblankkort ef
maður fékk alla trompfamilíuna
á hendi í einu, 150 fyrir
blankkort tromplaust og sá
græddi sem fékkfleiri hundruð-
in og tugina."
fllkort
Alkort er meðal elstu spila á
fslandi og var mest spilað á jól-
um. Til eru tvær útgáfurtveggja
manna og fjögurra manna al-
kort. Fjögurra manna alkort er
spilað svona: Tíurnar og fimm-
urnar teknar úr spilunum.
Spilaröðin er mjög frábrugðin
því sem gengur og gerist, tígul-
kóngurinn er hæstur, þá hjarta-
tvisturinn, lauffjarkinn, spaða-
áttan, hjartanlan, tígulnían. Ás-
arnir koma svo á eftir þessum
spilum, gosarnir á eftir þeim, þá
sexurnar, átturnar (að spaðaátt-
unni undantekinni auðvitað).
Hin spilin eru sögð blóðónýt