Bjarmi - 01.07.1999, Blaðsíða 10

Haraldur Jóhannsson
Trú og vfsindi þarfnast hvort annars
Tengsl trúar og vísinda hafa
verið mikið til umfjöllunar á
þessari öld. Tónninn í um-
ræðunni hefur breyst en
engu að síður eru álitamálin
mörg. Jóhann Axelsson, prófessor í líf-
eðisfræði við læknadeild Háskóla ís-
lands, flutti erindi um þetta efni á
fundi hjá aðaldeild KFUM í Reykjavík
og í Hallgrímskirkju. Mál hans vakti
athygli og Bjarmi fór á stúfana til að
kynna sér viðhorf hans nánar. Fyrst
vaknar spurning um tengsl trúar og
vísinda, hvemig eiga samskipti þeirra
að vera?
Gagnkvæm virðing á að rikja. Bæði
leita svara - hvort með sínum hætti -
við spumingum sem varða tilvist okk-
ar. Um er að ræða tvær ólíkar leiðir til
að öðlast skilning á tilvemnni.
Ekkert réttlætir hroka og mikillæti
á hvom veg sem er. Gott er fyrir vís-
indamenn nútímans að hafa í huga
fallvaltleika kenninga, gloppótta
þekkingu og takmarkaðan skilning
okkar. Þá eru þeir í góðum félagsskap
þvi að þeir vísindamenn sem við
dáum mest og eigum mest að þakka
gleymdu því aldrei.
En þótt við getum sammælst um að
trú og visindum beri að virða hvort ann-
að þá er ekki sjálfgefið að þau hýsi ekki
ósættanlegar andstæður því það að
virða skoðanir einhvers er ekki að gera
þær að sínum. Við getum virt rétt ná-
ungans til stjómmálaskoðana - en engu
að síður áskilið okkur rétt til að vinna
gegn þeim með ráðum og dáð.
En það er ekki þess konar virðing eða
umburðarlyndi sem ég tel að eigi að
ríkja milli trúar og vísinda, því að ég sé
engar „ósættanlegar andstæður" eða
mótsagnir milli þess sem trúin og vís-
indin miðla.
Margir vísindamenn vilja skýra það
með því að trú og visindi spyrji eðlisó-
líkra spurninga um heiminn. Vísindin
spyrji „hvað“ og „hvemig“. Trúarbrögðin
spyrji „hvers vegna“. Hvers vegna er
eitthvað fremur en ekki neitt og hvers
vegna er alheimur eins og raun ber
vitni? Þótt vísindin geti ekki svarað
þessum „hvers vegna" spurningum
finnst mér þær alls ekki ómerkilegar
enda hefur þeirra verið spurt af hugs-
andi fólki frá örófi alda.
Ýmsir raunvísindamenn sem við get-
um ílokkað undir efasemdamenn leggja
áherslu á stranga verkaskiptingu milli
trúar og vísinda. Efasemdamaður í okk-
ar hópi segir raunvisindi ekki eiga kröfu
á þvi að vera tekin hátíðlega tjái þau sig
um mannleg gildi eða verðmæti - það sé
alfarið í verkahring trúarbragða.
Á sama hátt telur hann að trúað fólk
hljóti að taka lýsingu raunvisinda á
heiminum gilda, því að efnisheimurinn
sé nú einu sinni viðfang raunvísinda.
Virði fólk þessar leikreglur geti aldrei
komið til árekstra milli trúarbragða og
vísinda.
Efasemdamenn eru ekki einir um
þessi viðhorf. Margir trúaðir vísinda-
menn telja að ekki skuli reynt að rugla
reitum trúar og vísinda - það leiði til af-
bökunar beggja, án ávinnings.
Trú og vísindwn lendir ekki saman
meðan þau Jjalla um ólík ejni en hvað
gerist þegar þegar þau tjá sig um
sama efni, t.d. sköpun heimsins?
í dag eru flestir vísindamenn þeirr-
ar skoðunar að alheimur hafi ekki
alltaf verið til heldur eigi hann sér
upphaf í Miklahvelli.
Eðlisfræðingurinn og heimsfræð-
ingurinn Paul Davis skrifar árið
1980: „Nútíma heimsmyndarfræði
kveður á um sköpun á ákveðnum
tíma i fortiðinni."
Þótt ég sé honum sammála um
sköpun þá finnst mér hann komast
óheppilega að orði þegar hann full-
yrðir að sköpunin hafi átt sér stað á
ákveðnum tíma. Það gefur til kynna
að við getum spurt: „Hvenær varð al-
heimur til?“ Það held ég hins vegar að
við ættum ekki að gera því að við þeirri
spurningu gefst ekkert svar. Að þvi leyli
er hún merkingarlaus. Öðru máli gegnir
um spurninguna: „Hve langt er um liðið
síðan alheimur varð til?“
Hvers vegna segi ég þetta? Jú, vegna
þess að Ágústínus kirkjufaðir hafði lög
að mæla þegar hann útskýrði að Guð
skapaði tímann þegar hann skapaði
heiminn. Af því leiðir að alheimur var
ekki skapaður í eða á neinum tíma.
Ég sé enga ástæðu til að draga þetta í
efa og í dag eru langflestir vísindamenn
sammála Ágústínusi um að heimurinn
var skapaður „ekki í límanum heldur