Bjarmi - 01.06.2001, Page 30

er ritskýringu rétttrúnaóarins.[8] En
óneitanlega í þriðju og fjóróu kynslóð
týndi réttttrúnaðurinn sér oft í hártogun-
um um afmörkuð, guófræðileg efni sem
voru almenningi framandi. Fulltrúar
heitttrúarstefnunnar eða píetismans
gagnrýndu þessa guðfræðiikun harðlega.
Þeir vildu draga fram kjarna kristin-
dómsins og rækta einfaldleika trúarinn-
ar. Leiðin að markinu fólst í því að
sneióa framhjá kenningarkerfunum og
leita beint til ritningarinnar. Aherslan var
á að einstaklingurinn nærðist beint á
orði Guðs. Bókstaflegur skilningur henn-
ar var hafður í fýrirrúmi og leitast var vió
aó virða fjölbreytileika rita hennar. Ann-
að atriði sem sett var á oddinn var að til
að geta skilið inntak ritningarinnar eða
lokið upp ritningum varð maðurinn að
vera leiddur af andanum. Trygging þess
var aó hann væri endurfæddur og hefói
sterka og lifandi trú. A þennan máta var
tryggt að þröngur rammi, eóa sá múr
sem athugunin á ritningunni með skyn-
semina eina að vopni stóó ætíð frammi
fýrir, var rofinn. Það er að segja, trúin
leiddi manninn frá dauðri bókstafsrú að
andlegri merkingu textans.
Áherslan á bókstaf og anda er hér
önnur en hjá Lúther sem kenndi að andi
og orð væru samofinn veruleiki og óað-
skiljanlegt hvort frá öðru. I píetismanum
kemur aftur á móti fram áherslan á sam-
bandió milli orðsins og réttrar afstöðu.
Endurfæðingin er forsenda rétts skilnings
á ritningunni og þar með er búið að
binda túlkunina við sálarlíf einstaklings-
ins. Þegar lestur ritningarinnar var
tengdur á þennan máta við íhugun á
textum í trú og bæn þá var ritningunni
rudd viss leið og tryggður örugur sess í
trúarlífi einstaklingsins. Þrekvirki píetism-
ans er því aó hann gerói Biblíuna aó al-
menningseign. Philipp Jokob Spener
(1635-1705), sem stundum er nefndur
faóir píetismans, setur fram í riti sínu
Frómar óskir (Pia Desideria 1675) þenn-
an ritningarskilning og hvetur eindregið
til almenns biblíulesturs í söfnuóum. I
kjölfar þessarar áherslu jókst ekki ein-
ungis Biblíuútgáfa heldur vaknaði al-
mennur áhugi á frumtextum ritningar-
innar og textarannsóknum.
Upplýsinga- og rómatískastefnan
Samhliða píetismanum kemur upplýs-
ingastefnan fram á sjónarsvið sögunnar.
Innan guðfræðinnar hafði upplýsingin
mikil áhrif og þá sérstaklega á Biblíu-
rannsóknir. Guðfræðingurinn Jóhann
Salómó Selmer (1725-1791) áleit að til
grundvallar veröldinni lægi eilífur, guð-
legur sannleikur. Þennan sannleika væri
að finna í boðskap ritningarinnar. Túlk-
unaraóferó hans byggði aó hluta til á
kenningu skáldsins Gotthold Ephraim
Lessing (1729-1781) um að tilviljunar-
kenndir, sögulegir atburðir gætu aldrei
verió undirstaóa fýrir þau eilífu sannindi
sem skynsemin byggði á.[9] I Ijósi þessa
leitaðist Selmer við að draga fram
„kjarna trúarinnar" sem hann lagói að
jöfnu við viss siðferðileg grunngildi. Þau
var að finna í ritningunni en voru hulin í
frásögum hennar. Skynsemin er það tæki
sem maóurinn notar svo að segja til að
rífa utan af umbúóir sögunnar sem hin
eilífu sannindi voru vafin inn í. Þaó gefur
aó skilja að út frá þessari forsendu eru
sögulegar aðstæður ritunartíma og höf-
unda rita ritningarinnar, efni og blæ-
brigói í framsetningu aukaatriði. Bók-
stafurinn er hér settur í hlutverk hins
söglega en andinn er settur að jöfnu við
eilíf sannindi.
Rómantíkin var andsvar vió þurri hug-
takakristni og hugsjónum upplýsingar-
innar. Þýski guófræðingurinn Friedrich
Daniel Schleiermacher (1768-1834)
mótmælti notkun þessarar „geldu“ sagn-
fræðigreiningar í túlkun ritningarinnar.
Hann hnykkir á að ekki sé hægt að líta
fram hjá þeirri staðreynd aó Biblían sé
rituð af einstaklingum sem urðu fyrir
sterkri, andlegri upplifun. Upplifun sem
mótar ekki einungis framsetningu efnis-
ins heldur er hún hluti þess sem þeir vilja
miðla.[10] I túlkun rtningarinnar er því
nauðsynlegt að gera grein fýrir persónu
þess sem ritar og sálarlífi hans, þ.e.a.s
þeirri tilfinningu sem knýr höfundinn
áfram.
Schleiermacher greinir á milli tveggja
þátta í túlkunarfræóum sínum. Fyrst er
að nefna málfræðilega greiningu textans.
I henni er leitast við að gera textann skilj-
anlegan þar sem varpað er Ijósi á mál-
fræðilega uppbyggingu hans og textinn
greindur til þess að gera hann eins læsi-
legan og mögulegt er. Hinn þátturinn er
sálfræðilegur sem felst í því að að les-
andinn setur sig inn í hugarheim höf-
undar. Það er gert með því að kynna sér
sögu- og menningarlegar aðstæður
hans. En það er ekki nóg samkvæmt
Schleiermacher þar sem fólk er ólíkt og
hefur mismunandi lyndiseinkunn. I
þessu samhengi talar hann um skyldleika
sálna. Þannig getur einn lesandi lesið
texta og náð efni hans án erfileika á
meðan hann er hulinn öðrum. Hið sama
á við um höfunda, þeir höfóa mismun-
andi til fólks. Schleiermacher setur hér
því fram aðferð sem hvetur lesandann til
aó setja sig inn í hugsun höfundarins og
taka áhættu þegar leitast er við að til-
einka sér hugsun og skilning hans.
Schleiermacher dregur þannig fram
hvernig texti verður aldrei skilinn til fulls
nema aó hann snerti við lesandanum
persónulega. Til að öðlast skilning á
texta verður að koma til persónuleg til-
einkun og næmi fýrir því sem er skrifað
og sálarlífi höfundarins sjálfs.
Schleiermacher ryður hér leiðina til túlk-
unarfræði nútímans.[11 ] Um hana verð-
ur fjallað í þriðja og síðasta hluta í
næsta tölublaói.
[1] Einar Sigurbjörnsson, Credo, Reykjavík
1993, s. 445.
[2] Brevard S. Childs, Die Thoelogie der
einen Bibel, Bd.1 Grundstrukturen,
Freiburg 1994, s. 58, 63.
[3] Widerdie Himlischen Propheten, von
den Bildern und Sakramenten (1525),
WA 18, s.180.
[4] Formáli aójakobs- ogjúdasarbréfi. WA
DB 7, s. 385.
[5] Sjá nánar um þessa skiptingu:
Sigurjón Arni Eyjólfsson, Guðfræöi
Marteins Lúthers, Reykjavík 2000, s.
87-103.
[6] Manfred Oeming, Biblische
Hermeneutik Eine Einfúhrung, Darm-
stadt, 1998, 13.
[7] Manfred Oeming, sama rit, s.13.
[8] Sjá t.d. Ulrich Luz Das Evangelium nach
Mattheus Bd.1-3. Zurich 1985-1997.
[9] Modern Christian Thought, útgf. Alister
E. McGrath, Cambrige, USA 1993, s.
320.
110] F. D. E. Schleiermacher, Hermeneutik
und Kritik, útgf. M. Frank Frankfurt
1977, sjá Manfred Oeming, Biblische
Hermeneutik, s. 15-16.
[11] Manfred Oeming, Biblische
Hermeneutik, s.16.
Sigurjón Arni Eyjólfsson er héraðsprestur í
Reykjavíkurprófastsdœmi eystra.
30