Heima er bezt - 01.08.1955, Page 17

Nr. 8
Heima er bezt
241
hvar hún er nú niður komin,
veit ég ekki. Mér var sagt, að
klukka Ögmundar hafi kostað
24 ríxdali, en hinar 12 dali.
Sagt var, að fénaður hjá
Ögmundi hafi verið: 6—7 kýr
mjólkandi og vetrungar og kálf-
ar 3—5 eftir ástæðum, sauðfé
um 300, sem sett var á vetur, þar
af rúmur þriðji hluti sauðir,
ungir og gamlir, 8 hross fullorð-
in og 2—3 unghross. Þetta þótti
þá full áhöfn á jörðina, því að
hún bæri ekki stærra bú, ef vel
átti að fara. Landrými er tak-
markað og engjar reitingssam-
ar og heldur rýrar. Ekki hef ég
heyrt, hvað Ögmundur heyjaði
mikið utantúns, en jafnan var
hann byrgur af heyjum. En
stundum fékk hann slægjur léð-
ar, ef þess var kostur. Helzt
mun það þá hafa verið á Torfa-
stöðum; aðrir höfðu ekki slægj-
ur aflögu í nágrenni hans. Eitt
sinn i grasleysisári, á hans fyrstu
búskaparárum, fór hann vestur í
Hengladali og sló þar upp á 6
hesta og flutti austur að Bílds-
felli. Hélt hann að Hengladalir
væru í sameiginlegum afrétti
Grafnings- og Ölfushreppa. En
það reyndist ekki svo. Þeir eru í
landi jarða í Ölfushreppi. Þetta
tiltæki Ögmundar var kært fyrir
sýslumanni, sem þá var Þórður
Sveinbjarnarson. Sýslumaður
lagði þann úrskurð á þetta mál,
að Ögmundur skyldi vera víta-
laus fyrir þetta, því að með þessu
tiltæki sínu hefði hann sýnt svo
mikinn dugnað, að þess væru fá
eða engin dæmi. Og við það sat.
Mönnum þótti Ögmundur vaxa
af þessu máli. Frá Bíldsfelli
vestur í Hengladali er um 5 tíma
lestagangur. Á þeirri leið eru
margir brattir hálsar og ógreitt
yfir að fara.
Um varanlegar framkvæmdir
Ögmundar hef ég ekki heyrt get-
ið nema tvennt. Hann hafði
flutt heygarðinn og fjósið heim
að bænum, en áður var hvort-
tveggja norður á túninu. Stóð
það nokkuð hærra en bærinn og
talsverð brekka þangað upp frá
bænum. Þaðan var bæði langt og
bratt í vatnið og auk þess langt
og erfitt í fjósið, en það þótti ó-
þægilegt, einkum á vetrum í
vondum veðrum og myrkri. Fjós-
ið tók 7 nautgripi.. Auk þess var
nautafjós fyrir vestan lækinn,
sem rúmaði 7 nautgripi. Stóð
fjósið óbreytt að formi fram um
1900. í heygarðinum voru 6 hey-
stæði, 5 faðma löng og 7—8 feta
breið.
Fjárborg lét Ögmundur byggja
norður í högum, alllangt frá
bænum. Fyrir því verki stóð
Magnús Gunnlaugsson, þá bóndi
á Torfastöðum, jötunmenni að
burðum og að sama skapi lag-
virkur. Magnús þessi flutti að
Torfastöðum árið 1833. Ekki er
þess getið í kirkjubókum, hvað-
an hann kom; talinn er hann þá
vera 61 árs. Frá Torfastöðum
flutti hann 1839 út í Krýsuvík.
Fjárborg þessi er kringlótt, eins
og fjárborgir voru flestar, byggð
á grágrýtisklöpp. Vesturhlutinn
er þverhniptur bergstallur, sem
litið hefur þurft að hlaða ofan
á, en austurhlutinn er hlaðinn
úr köntuðu stórgrýti svo stóru,
að undrun sætir, að menn með
ófullkomnum verkfærum hafi
getað framkvæmt það verk. Lík-
lega hefur þetta stórgrýti verið
sprungið frá bergstallinum, sem
notaður var svo fyrir vegg að
vestanverðu. Ég sá ekki þessa
fjárborg eins og hún var, þegar
Magnús gekk frá henni, því að
þá hafði allt það grjót, sem við-
ráðanlegt var, verið flutt burtu
og byggð úr því tvö fjárhús. En
borgin var þá notuð sem fjár-
rétt. Af hinni upprunalegu fjár-
borg var ekki eftir nema fasta-
bergið og undirstöðusteinarnir.
Þeir voru svo stórir, að lítið og
sums staðar ekkert vantaði á, að
þeir væru fjárheldir. Nú er mér
sagt, að búið sé að skemma þetta
mannvirki, þannig, að skorðurn-
ar undan stórgrýtinu, sem settar
voru undir það undan brekk-
unni, hafi verið slegnar undan
og þannig hafi verið auðvelt að
láta steinana velta undan brekk-
unni. Þetta munu einhverjir
hafa gert, sem hafa verið á ferð
að skemmta sér, en ekki vitað,
hvað þeir áttu að gera sér til
gamans. Mér var sagt af fólki,
sem mundi eftir því, þegar borg
þessi var byggð, að Magnús hefði
haft einn mann með sér, vinnu-
mann frá Bíldsfelli, en nafn
hans mundi enginn af sögu-
mönnum mínum.
Lítið mun Ögmundur hafa
skipt sér af sveitarmálum, enda
voru þau þá að mestu leyti í
höndum hreppstjórans og sókn-
arprests. En hann naut virðing-
ar sveitunga sinna og fleiri. sem
til hans þekktu, fyrir dugnað
sinn í búnaði og efnalega af-
komu, sem var laus við allt yfir-
læti og óþarfa kostnað. En rétt-
indi sin vildi hann nýta og verja,
eins og t. d. þegar hann sló í
Hengladölum. Þegar hann tók
við búi á Bíldsfelli var einhver
ágreiningur um landamerki á
milli jarðanna Bíldsfells og Úlf-
ljótsvatns. Ögmundur hélt því
fram, að Bíldsfell ætti land upp
í írufoss í Soginu. En bóndinn á
Úlfljótsvatni, sem þá var Þórður
Gíslason, sagði, að Úlfljótsvatn
ætti landið niður fyrir Kistufoss,
í Bryggjutún. Það voru gamlar
rústir við Landagilið, fast niður
við Sogið. Rústir þessar voru
sléttaðar út þegar írufoss var
virkjaður, og jarðgöngin koma
þar nú út. Verðmætið í þessu
þrætulandi var þá ekkert nema
slægjuland meðfram Soginu frá
írufossi niður fyrir Kistufoss.
Slægjulandið, sem þeir deildu
um, mun hafa verið nálægt 60
hesta slægju annað hvert ár i
þrætulandinu. En bændur létu
sig nú muna um minna í þá
daga, ef um slægjuland var að
ræða.
Nú var það um 1830 — þá var
Ögmundur nýtekinn við búi á
Bíldsfelli — að það bar til, að
þeir Ögmundur og Þórður mætt-
ust með allt sitt heyskaparfólk í
Löndunum framan við írufoss,
og báðir þóttust eiga landið. Ekki
munu þar hafa orðið handalög-
mál og ekki hef ég heyrt, hvern-
ig þeim fundi lyktaði. En
skömmu síðar lögfestu báðir,
hvor fyrir sig, landamerkin, Ög-
mundur í írufoss, en Þórður í
Bryggjutún, samkvæmt Jóns-
bókarlögum. Nú var svo komið,
að úr þessari þrætu varð að leita
laga og láta dæma um það, hvað
rétt væri. Þá var sýslumaður í
Árnessýslu Þórður Sveinbjörns-
son. Til hans leituðu þeir og báðu
hann um landamerkjadóm.Hann
gerði skyldu sína og kom með
dómsmenn og reið á landamörk-
in.Byrjaði hann vestur við Dæl-
ur og reið austur yfir heiðarnar
með dómsmönnum og þrætuað-