Heima er bezt - 01.09.1960, Blaðsíða 7

aldri. Mesta nýjungin var þó, að margar bókanna voru
myndum prýddar, sem þá var eins og fyrr getur harla
fátítt, og hygg ég, að engin skáldrit á íslenzku hafi fyrr
verið prýdd myndum en Blástakkar og Úranía. jMynd-
irnar voru úrvalsteikningar, sem birzt höfðu í erlendum
útgáfum þeirra, en auk þess var ein teikning eftir Þórar-
in B. Þorláksson í Úraníu. í Grænlandsbókinni var
margt mynda og tveir landsuppdrættir af Islendinga-
byggðunum fomu. Mun útgáfan þar hafa notið ritsafns-
ins Meddelelser om Grönland, en þaðan munu flestar
myndirnar fengnar. Þá voru og margar góðar myndir
í Islandslýsingunni og Þáttum Boga. Þótt ekkert hefði
annað verið, gerðu myndirnar bækur þessar ólíkar öðr-
um íslenzkum bókum, og er mér í fersku minni, hversu
mikið dýrindi mér þóttu þær og girnilegar til fróðleiks
í bernsku minni.
Bókasafn alþýðu hlaut góðar viðtökur, bæði almenn-
ings og þeirra, er þess gátu á prenti. En þó þykist ég
þess fullviss, að fæsta eða jafnvel enga hefur grunað,
hvílíkt átak var gert með útgáfu þess, og að með henni
var boðaður nýr tími í íslenzkri bókaútgáfu, þótt hann
raunar léti bíða nokkuð eftir sér. Verð bókanna var
sem fyrr segir afarlágt, en mjög til þeirra vandað.
Þannig kostaði sænsk útgáfa af Úraníu 3 krónur og 50,
en hin íslenzka aðeins eina krónu. Til þess að útgáfan
gæti borið sig hefði því kaupendafjöldinn orðið að
vera mjög mikill, meiri en títt var um íslenzkar bæk-
ur í þann tíma. Þeir voru þá enn offáir, sem skildu
hverja þýðingu útgáfa þessi gæti haft fyrir alþýðu-
menntun vora. Eftir sex ár varð útgefandinn að leggja
árar í bát.
Vafalítið er, að fjárskortur átti meginþáttinn í því,
að Bókasafn alþýðu hætti að koma út. Útgáfan bar sig
ekki, svo að unnt væri að halda henni áfram. En fleira
mun þó einnig hafa til greina komið, sem hlaut að
ráða úrslitum um örlög útgáfunnar fyrr eða síðar. Ar-
ið 1901 flyzt Oddur Björnsson frá Kaupmannahöfn til
Akureyrar og stofnar þar prentsmiðju sína, sem hann
rak þar með einstökum myndarbrag um langan aldur.
Hélt hann þar uppi því merki, sem hann hafði áður
hafið, um vandaða bókagerð og frágang á öllu prenti,
svo að tímamótum olli í íslenzkri prentsögu. En einmitt
brottflutningurinn frá Höfn hlaut að leiða til þess, að
hann slitnaði úr tengslum við þá menn, sem unnið
höfðu fyrir Bókasafnið. Eins og samgöngum var þá
háttað, var illkleift að halda uppi svo náinni samvinnu
við þá og nauðsyn krafði, og enn torveldara þó að afla
nýrra krafta til ritstarfa fyrir útgáfuna. Einnig varð
nú drjúgum erfiðara að fylgjast með, hvað gerðist í
nýjungum í bókmenntum annarra þjóða. Það er trúa
mín, að Oddi Bjömssyni hafi verið ljúfara að láta Bóka-
safn alþýðu niður falla með öllu, en að þurfa að slá
nokkm af áætlunum sínum um bókaval og útgerð alla.
En varla mun honum hafa verið sársaukalaust að hætta
þessu fyrirtæki. Að vísu gaf hann út margar bækur
eftir þetta, en miklu meira handahófs gætir þar í bóka-
vali, og færra er þar bóka, sem bera af en áður, og
Odclur Björnsson á Kaupmannahafnarárum sinum.
veldur þar sýnilega miklu um, að nú var erfitt um að
ná til rithöfundanna. Einangrunin sagði til sín. En vel
má minnast þess, að Oddur reyndist ýmsum byrjendum
traust hjálparhella.
Bókasafn alþýðu lagðist niður, en útgáfa þess mark-
aði engu að síður spor í íslenzkri bókagerð. Hugsjón
útgefandans um slíkt bókasafn til menningar íslenzkri
alþýðu lá niðri um hríð. Það var sem enginn ætti þann
djarfhug og víðsýni, sem hratt af stað Bókasafni al-
þýðu. Loks var það nær tveimur áratugum síðar, að
Sigurður Nordal, prófessor, vakti máls á líkri hugmynd
í grein sinni Þýðingar í Skírni. Þá voru aðstæður að
vísu allmjög breyttar frá aldamótunum, enda var ráða-
gerð Nordals öll stærri í sniðunum, enda til þess ætlazt,
að ríkið veitti slíku fyrirtæki styrk, en hugmynd hans
var, að eingöngu yrðu gefnar út þýðingar. En þótt
stórhugur væri í áætlunum Nordals, varð lítið úr fram-
kvæmdum. Þjóðvinafélagið hóf að vísu að gefa út
bókasafn um nokkur ár, en lítinn áhuga vakti það.
Síðan hafa risið upp ýmis félög og útgáfur, sem
starfa á líkum grundvelli og Bókasafn alþýðu. Njóta
sum þeirra ríkisstyrks, en önnur hafa verið gerð að
pólitískum baráttutækjum. En þótt félög þessi hafi
meira umleikis en Bókasafn alþýðu á sínum tíma, þá
hefur ekkert þeirra farið fram úr prentaranum íslenzka
í Kaupmannahöfn um djarfhug og framsækni í íslenzkri
bókaútgáfu, né þá fórnarlund, sem að bald útgáfunnar
lá. Og enn eru þær fáar íslenzku bækurnar, sem fegur
eru úr garði gerðar en bækur Bókasafns alþýðu.
Heima er hezt 331