Heima er bezt - 01.12.1960, Blaðsíða 16

Enda þótt Fljótshlíðin sé ein gráðursœlasta sveit íslands og
grasgefnasta og rœktunarmöguleikar nær ótamandi, hafa
menn allt til þessa dags notazt þar við frumsteeð áhöld við
heyskap, eins og orf og Ijá.
varða í sérstökum minningarlundi. Bjarna hafa þeir
sett útundan.
í Hlíðarendakoti var samtíma Þorsteini skáldi mað-
ur að nafni Jón Jónsson, á sínum tíma landskunnur
maður, og gekk undir nafninu Jón frá Hlíðarendakoti.
Hann þótti afbragð annarra manna að líkamlegu atgervi
og glæsileik, enda hraustmenni mikið og þaulvanur
ferðagarpur. Brezki rithöfundurinn og Islandsvinurinn,
WiIIiam Morris, hafði hann jafnan til fylgdar á ferðum
sínum um ísland og bar til hans mikið traust.
En Jóni var fleira til lista lagt heldur en ferðast.
Hann lét sig fiskveiðar við íslandsstrendur miklu skipta
og skrifaði um þær í blöð, auk þess sem hann skrifaði
tvo ritlinga um sama efni. Er ekki úr vegi að ætla að
það séu einhverjar fágætustu bækur, sem nokkru sinni
hafa verið gefnar út á íslandi um fiskveiðar. Er það þó
varla sökum ágætis og að fólk hafi lesið þær upp til
agna af þeim sökum, heldur vegna hins að almenning-
ur hefur talið þær bezt geymdar í eldinum. í þessum
skrifum sínum kemst Jón að ýmsum furðulegum nið-
urstöðum m. a. þeirri að allur fiskur í sjó sé runninn
undan Vogastapa.
Fyrir annað varð Jón í Hlíðarendakoti þó enn kunn-
ari um daga sína og það var fyrir sjúklegan ótta við
útilegumenn. Sótti hann til Alþingis um fjárstyrk til
þess að leita uppi útilegumannabyggðir í öræfum og
auglýsti auk þess í blöðum eftir liðstyrk til að herja
á þessa fjandsamlegu manntegund og stórþjófa. Lítið
varð Jóni ágengt í þeim efnum og fannst það bera
vitni um fádæma sinnuleysi og þröngsýni meðal ráða-
manna þjóðarinnar. Við þetta fylltist hann beiskju.
Hugmyndir Jóns um útilegumennina eru býsna und-
arlegar og koma nútímamanninum fáránlega fyrir sjón-
ir. Hann hélt því fram að byggðir þeirra væru við
Stórasjó og í Köldukvíslarbotnum. Hann telur þá vera
ramgöldrótta og að þeir verði ekki sóttir öðruvísi en
að ríða að þeim gandreið. Gandreiðin tæki 5 klukku-
stundir úr Reykjavík og austur undir Vatnajökul. Og
afturhlaðningar væru einu vopnin sem dygðu á þenn-
an óþjóðalýð. Ekki þýddi að skjóta kúluskotum á þá,
því þeir voru klæddir peysum sem kúlurnar hrykkju
af. Gandreiðarmennina yrði að fá vestan úr Arnarfirði,
því í öðrum landshlutum kynnu menn ekki til slíkra
hluta.
Jón veit einnig nákvæm deili á fyrirliða þeirra úti-
legumanna. Hann heitir Kolur, er þrjár álnir og tíu
þumlungar á hæð og vegur 280 pund. Kolur fór oft
verzlunarerinda til Reykjavíkur og fór þá gandreið.
Hann var ramgöldróttur, hafði sagnaranda og huliðs-
hjálm, þess vegna sást hann aldrei á götum Reykjavík-
ur, en þeim mun oftar inni í verzlunum. Hann hefur
þrjá varghesta sem þjóta upp Bakarabrekkuna. Að-
drættir hans eru jafnan tíu hestburðir í hverri verzlun-
arferð, sem allt er flutt á gandreið inn í útilegumanna-
byggðirnar. Kolur drekkur oft fjóra potta af brenni-
víni á dag og fer um fjöll og firnindi ríðandi á gand-
reið og hefur kvenfólk hvar sem hann getur eins og
„djöfulóður andskoti“.
Flestum okkar mun koma það undarlega fyrir sjónir
að maður sem lifði fram á 20. öld skuli hafa haldið
þvílíkum bábiljum fram í fullri alvöru. Þó má segja
Jóni í Hlíðarendakoti það til nokkurrar afsökunar og
vorkunnar að um svipað leyti og hann fæddist var dóm-
ur felldur yfir tveimur mönnum í Rangárþingi fyrir
tilraunir þeirra til að leggjast út. Höfðu þessir náungar
stolið bæði hestum og kindum og lögðu að því búnu
leið sína með hafurtask sitt upp á Eyjafjallajökul í þeirri
fullvissu að finna þar heilan dal með útilegumanna-
byggð. Ætluðu þeir að leita á náðir þessara útilegu-
manna og bindast samtökum við þá. En dalinn í jöklin-
um fundu þeir hvergi og útilegumennina ekki heldur.
Urðu þeir þá að hrökklast til byggða á nýjan leik, en
voru þá gripnir og dæmdir. Var annar þeirra dæmdur
til 5 ára betrunarhússvistar, en hinn til þrefaldrar kag-
hýðingar.
Þegar kemur inn fyrir Hlíðarenda má segja að Hlíð-
in einkennist öðru fremur af klettaröðlinum, sem ligg-
ur eftir henni endilangri, svo til á leiðarenda og lækjum
og ám, sem fossa niður bergið, eða skera sig gegnum
það ,eins og einkum verður áberandi þegar innar dreg-
460 Heima er bezt