Heima er bezt - 01.12.1960, Side 20

Lífið í loítinu
Fyrir um það bil einni öld var sú skoðun útbreidd
manna á meðal, að ýmsar farsóttir bærust uni
meðal manna í loftinu, og það langar leiðir.
Þannig héldu menn t. d. að drepsótt eins og
kólera breiddist út. Þetta leiddi til þess, að tekið var að
kanna andrúmsloftið allnákvæmlega í von um að finna
slíkar sóttkveikjur. Sú leit varð þó neikvæð í því efni,
og er það nú fullsannað talið, að engar sóttkveikjur, er
valda sjúkdómum í mönnum eða dýrum, fái borizt
langar leiðir í loftinu. Hins vegar kom það í ljós, að
fjarri fer því, að loftið sé snautt af lífrænum ögnum
eða Iífverum. Þar er þó einkum um að ræða frjó blóm-
plantna, gró blómleysingja, frumdýr og grókenndar
agnir þeirra, ásamt bakteríum. Og þótt eiginlegar sótt-
kveikjur fyndust ekki, þá veldur margt af þessu smá-
dóti kvillum. Þannig stafar heymæði og andþrengsli
ásamt ýmsum fleiri ofnæmiskvillum af plöntufrjói í
loftinu, og margir plöntusjúkdómar berast óravegu um
loftleiðir, eins og haldið var um farsóttir okkar mann-
anna.
Enn skortir þó allmikið á, að þessir hlutir séu full-
kannaðir, og allt um tækni nútímans er rannsóknarað-
ferðum í þessum efnum enn áfátt á marga lund, og
verður það ekki rakið hér, en einungis drepið á nokkur
helztu atriði þess, sem kunnugt er um lífagnirnar í
andrúmsloftinu, fjölda þeirra og dreifingu.
Neðstu loftlögin.
í neðstu loftlögunum, næst jörðu, er að jafnaði rnest
af bakteríum og sveppagróum. Unt hásumarið, þegar
blómgun plantnanna stendur sem hæst verður þó frjó-
duft sumra tegunda, svo mikið í neðstu lögunum, að
þáð fer fram úr bakteríunum að efnismagni, en ekki
að agnafjölda. Nálægt 90% allra blómplantna frævast
með hjálp skordýra. (Hér á landi eru þó hlutfallið
annað og tiltölulega miklu fleiri vindfrævunarblóm.)
Það er því einungis einn tíundi hluti allra plantna, sem
sáir frjói sínu út í loftið, til að dreifast með vindi. En
þótt þær séu ekki fleiri en þetta, veldur frjóduftið í
loftinu ótrúlega mildum þjáningum og óþægindum, því
fólki, sem þjáist af ofnæmi gegn sumum tegundum
frjós. Og rannsóknir hafa sýnt, að víða um lönd er
heilsufar þessa fólks allnákvæmur mælikvarði á frjó-
magnið í loftinu á hverjum tíma. í mörgum löndum
tempraða beltisins eru þrjú frjótímabil yfir sumarið.
Fyrst á vorin þyrla reklatrén frjói sínu út í loftið áður
en laufgun þeirra hefst, en nokkru seinna hefst frævun
barrviðanna, en þó svo snemma, að kalla má að frævun
þessara trjáa sé samferða. Svo virðist, að menn séu yfir-
leitt ónæmari gagnvart trjáfrjói en frjói annarra plantna.
Hér á landi gætir þessa frjós ekki mikið, nema ef vera
skyldi í námunda við birkiskógana, og í þéttbýli bæj-
anna, þar sem mikið er af trjágörðum.
Nokkru seinna, en þó snemma sumars, er frævunar-
tími grasanna, en það er reynslan, að frjó þeirra þolir
fólk verst, og loks er það að áliðnu sumri, að loftið
fyllist blönduðu frjói ýrnissa tegunda, og gætir þar
einkum ýmiss konar illgresis, sem fylgir manninum og
byggð hans eftir. Varla getur mikið kveðið að því hér
á Iandi.
Af tæknilegum ástæðum er ijlkleift að segja með
vissu um fjölda baktería í lofinu, né gera traustan sam-
anburð á þeim og fjölda sveppgróanna. Aðferðin, sem
mest er notuð, er sú að safna þessum ögnum og láta
þær gróa. Kemur brátt í ljós, hvaða tegundir um er að
ræða, og hversu mikið er af þeim, en þó er sá ljóður á
þeirri aðferð, að enginn fær vitað hversu rnargar
bakteríur eða gró eru dauð eða ógróhæf af þeim, sem
falla til jarðar. Reynt hefur verið að telja sýnileg svepp-
gró, og við endurteknar tilraunir í Bretlandi hefur
komið í Ijós, að mest er af gróurn sveppa, sem Clado-
sporium nefnast, þeir lifa aðallega á rotnandi plöntu-
leifum. í einum rúmmetra lofts fundust 5800 gró af
þessum sveppum. Næst að fjölda voru gró þeirra
sveppa, er Sporobolomyces heita, en þeir lifa á visnandi
blöðum lifandi plantna, voru þau 4400, en auk þess
voru gró fjölmargra annarra tegunda. Þar á meðal
sníkjusveppagró, er valda sjúkdómum á plöntum, svo
sem ryð-, brand- og blaðmyglusveppir. En mergð gróa
þeirra er breytileg á ýmsum tímum sumarsins. Tölur
þær, sem nefndar voru, eru meðaltölur, en komið hefur
fyrir í einstökum talningum, að gró áðurnefndra sveppa
hafa skipt hundruðum þúsunda, eða jafnvel náð einni
milljón í einurn ríimmetra lofts.
Auk þess, sem þegar er talið, hafa fundizt frumdýr,
þörungagró einkum græn- og blágrænþörunga, slím-
464 Heima er bezt