Heima er bezt - 01.01.1968, Blaðsíða 15

ekki að leyna, að ýmis þeirra stöðuvatna, sem rannsök-
uð hafa verið, hafa síðan verið eyðilögð með hverskon-
ar vatnsmiðlunaraðgerðum, en einmitt þessar fram-
kvæmdir hafa knúið á um rannsóknina, til þess að meta
það tjón, sem verða kynni á veiði við miðlunina. En
fjöldamörgum spurningum um þessi efni verður ekki
svarað, nema fram hafi farið rannsóknir um margra ára
bil. Ný viðfangsefni skjóta stöðugt upp kollinum, og
betri starfsaðferðir, gefa möguleika til að finna lausn á
gömlum ráðgátum.
í heilsufræðinni er heilbrigður maður í senn mæli-
kvarðinn og fyrirmyndin, sem keppt verður að. í rann-
sóknum á dýralífi og lífsskilyrðum er það hin ósnortna
náttúra, sem fyrst verður að kanna, svo að unnt sé að
finna hið raunverulega samræmi milli dýralífs og um-
hverfis og þá um leið traustan samanburðargrundvöll. Ef
náttúrunni er spillt, svo að vísindamennimir finna ekki
þau náttúruskilyrði, sem rannsóknin þarfnast til viðmið-
unar, verða þeir að gefast upp. Þó er það ekki sama
sem að spjölluð náttúra gefi engin rannsóknarefni, síð-
ur en svo. Til eru lönd, þar sem engin ósnortin vatna-
svæði eru lengur til. Þar verður einnig að framkvæma
hagnýtar rannsóknir, svo að unnt verði að nýta vatna-
svæðin eins og þau em. En engu að síður eru þær gátur
margar, sem ekki verða leystar til fulls, nema unnt sé
að kanna náttúruna ósnortna af áhrifum mannsins. En
einmitt vegna þess, hve náttúruspjöllin eru mikil í mörg-
um löndum verður náttúra lands, sem enn er tiltölulega
ósnortin, svo sem í Noregi, enn mikilvægara rannsókn-
arefni. Þar við bætist einnig hin óvenjulega fjölbreytni
í stöðuvötnum og ám Noregs, sem leggur oss sérstaka
ábyrgð á herðar, að geyma ósnortin öll finnanleg dæmi
um vatnsgerðir og vernda þau gegn árásum. Ef vér van-
rækjum það, föram vér illa með náttúruarf vorn. Þess-
vegna verður að friða stöðuvötn, tjarnir, ár, læki og
mýrar í öllum landshlutum. Það er því von vor, að
skipulegri friðun um land allt verði komið á sem fyrst
með lagasetningu. Þar sem dýralíf og umhverfi breytist
eða því er spillt, verðum vér að keppa að því að rann-
saka þessi svæði áður en breytingin fer fram. Með þeim
einum hætti verður nokkm bjargað handa síðari kyn-
slóðum, líkt og t. d. fornleifafræðingamir gera, þegar
vatnsmiðlun er ráðgerð. Það er hryggilegt, þegar dýra-
lífið er ekki kannað, áður en til slíkra framkvæmda
kemur. I Pasvíkur vatnasvæðinu í Norður-Noregi er
dýralíf, sem á engan sinn líka annars staðar í landinu.
Alllangt er síðan byrjað var á vatnsmiðlun þar. Áður
en byrjað var á því verki, var árangurslaust reynt að
fá menn til að taka þær rannsóknir að sér. En þegar
þannig framkvæmdir eru í undirbúningi verður að
skipuleggja rannsóknir svæðanna áður en verk er hafið,
og ætti það að vera framkvæmt af háskólum og náttúru-
söfnum einstakra landshluta.
Eins og bent hefir verið á, eru hér í landi einstæð
tækifæri til nýrra uppgötvana um lífið í ósöltu vatni.
Aukin þekking á vatnasvæðum vorum mun létta oss að
finna, til hverra hluta hvert svæði er bezt fallið, og
hvernig megi fá sem mestar nytjar þeirra. Onnur svæði
eru sérstaklega mikilvæg fyrir vísindin. Þau verður að
varðveita ósnortin, sem þjóðgarða eða náttúruminjar,
vísindamönnunum til gagns og ferðamönnum og sport-
veiðimönnum til gamans og hvíldar. Til era einnig
vatnasvæði, sem verður að umbreyta, en einnig þar er
margt hægt að gera til að draga úr náttúruspjöllum.
Auknar rannsóknar á vatnasvæðum, dýralífi þeirra
og lífsskilyrðum, geta orðið til stórmildls gagns fyrir
veiðina í þeim, því að vér skulum minnast þess, að ekki
eru skýr mörk milli fræðilegra og hagýtra rannsókna.
Niðurstöður hinna fræðilegu rannsókna eru oft notað-
ar jafnóðum í hagnýtum tilgangi. Á hinn bóginn hafa
hagnýtar rannsóknir oft mikið fræðilegt gildi.
Meiri þekking á heimi vatnasvæðanna tryggir það,
að ár og stöðuvötn verði nýtt á sem arðvænlegastan
hátt á fjölmörgum sviðum. Vötn okkar eru viðkvæm,
er harðla mikilvægur þáttur í náttúru lands vors.
Grein þessi er þýdd úr norska tímaritinu Naturen.
Þótt hún fjalli eingöngu um norsk viðfangsefni og
vandamál, er þar svo margt skylt því, sem er hér á
landi, að mér þótti hún eiga fullt erindi til almennings
á íslandi.
Eins og í Noregi er hér mikið af vötnum og votlendi,
sem hefir mikið náttúrufræðilegt og hagnýtt gildi. En
hér eru einnig farnar að verða stórfelldar breytingar, og
þær fara vaxandi með hverju ári. Fallvötn eru virkjuð,
þéttbýli rís upp þar sem áður var strjál byggð, t. d.
kísiliðjuþorpið við Mývatn. Mýrar eru þurrkaðar í svo
stórfelldum mælikvarða, að sumar gerðir þeirra era að
hverfa í heilum landshlutum. Minnist ég í því sambandi
hins fræga starengis, Safamýrar, að árið 1931 var ég
svo heppinn að fá kannað gróður hennar, þá á síðasta
augnabliki að kalla mátti, áður en mestum hluta henn-
ar var breytt í þurrlendi. En svo mun nú vera komið
víða á landinu, að frumgróðri er eytt úr víðáttumikl-
um, merkilegum mýrasvæðum.
Sportveiðimenn leggja sífellt leiðir sínar til fleiri og
fleiri afskekktra veiðivatna, án þess nokkur tilraun sé
gerð, til að kanna vötnin, lífsskilyrðin, sem þau veita,
eða hve mikið mættí nýta þau án þess veiðin gangi til
þurrðar. Einnig munum vér brátt standa gagnvart því
að rækta upp eða skapa ný veiðivötn, með tilteknum
aðferðum og jafnvel innflutningi nytjafiskjar, og þá
förum vér að standa gagnvart svipuðu viðfangsefni með
vötnin og nú með mýrarnar, þegar þeim er breytt í
tún.
í stuttu máli, það er ótalmargt, sem þarna kemur til
greina og verkefnin eru óþrjótandi. En hvernig sem
þau verða leyst er víst, að grundvöllur allra lausna verð-
ur rannsókn hinnar ósnortnu náttúru, og um leið hóf-
leg friðun og samstarf notkunar og friðunar.
St. Std.
Heima er bezt 11