Heima er bezt - 01.05.1976, Side 15

JON KR. KRISTJANSSON ENDURSEGIR:
MARCELLO HAUGEN
Maéurinn með sjötta skilningarvitið
A rið 1850 var sígaunaflokkur á leið til vormarkaðar
/\ í Kongsberg í Noregi. Kvöld eitt í illviðri
/ leitaði hann sér gistingar á bóndabæ þar í
grenndinni og fékk vinnumannaskálann til
íbúðar. Þegar hópurinn var brott að morgni, fannst þar
í rúmi á að giska tveggja mánaða sveinbarn, er skilið
hafði verið eftir. Drengur þessi var tekinn til fósturs
og skírður Thoreas. Hann var dökkur á hörund, eink-
ar snotur og geðfelldur í viðbúð, en bar glögg einkenni
suðrænna ættmenna í lundarfari og breytni. Reglusamt
líf og starf var ekki samkvæmt hans eðh, og hann þoldi
illa námuvinnuna, sem varð hlutskipti hans.
Ungur giftist hann stúlku að nafni Elín María Mika-
elsdóttir, og eignuðust þau níu börn. Meðal þeirra var
drengur, fæddur 1878, sem hlaut nafnið Martin Mikael
Hansen Haugen, og er hann söguhetja þessa þáttar.
Martin litli var ákaflega viðkvæmur. Meðal annars
þoldi hann allan óvæntan hávaða mjög illa. Þá varð
hann miður sín og hrópaði í ákafa: „Ég vil ekki vera
hér lengur. Ég vil ekki vera hér lengur.“ Móðir hans
gaf honum þá róandi lyf og háttaði hann. Sem fullorð-
inn maður lýsti hann því, hvað hann á slíkum stundum
hefði ákaft þráð að hverfa til þeirrar tilveru, sem hon-
um fannst hann hafa áður átt. Eitt sinn talaði hann um
„stjörnuhimininn í höfði manna.“
Móðir hans gerðist áhyggjufull og hugði hann ekki
hcilbrigðan, en faðirinn skildi drenginn sinn betur og
létti honum margar erfiðar stundir.
Yngri systir Martins, Inga, var flogaveik, og varð
hann oft í fjarveru móður þeirra að liðsinna henni. Þá
varð hann þess vís, að þegar hann snerti hana í því
ástandi, var sem frá honum legði straum, sem róaði
hana, og smátt og smátt læknaðist hún að fullu. Eitt
sinn, er hann, lítill drengur, var úti með móður sinni,
námu þau staðar þar, sem verið var að járna hest.
Skyndilega sá hann fyrir sér, er hann horfði á járninga-
manninn tálga hófinn, að hann mundi fara of djúpt og
særa hestinn. Hann fylltist skelfingu, og var sem hann
lifði sjálfur allan þann sársauka, er hesturinn mundi líða.
Hann sagði móður sinni frá þessu, og ótti hennar vakn-
aði á ný. Sjálf var hún rólynd og sterk að eðli. í hennar
augum gilti að vera raunsæ og skyldurækin og bugast
ekki í lífsbaráttunni.
Ungur hóf Martin Mikael nám í barnaskóla. Ekki
fór hjá því að bekkjarbræður hans, með þá næmu eftir-
tekt og það hlífðarleysi, sem stundum einkennir þetta
aldursskeið, gerðu sér ljós afbrigði hans í útliti og eðli,
og hlífðust lítt við. Þeir kölluðu hann Mikka. Mikki
þýðir refur, og sjálfsagt var að gera aðsúg að honum.
Hann var því á stöðugum flótta. Eitt sinn á götu sá
hann stóran drengjahóp framundan. Engin tök voru á
að snúa við, og hugur hans fylltist sterkri þrá eftir ná-
lægð föður síns og vernd hans á þessari stundu. Undrun
hans varð mikil, þegar hann nálgaðist drengina, og
þeir, í stað þess að ráðast á hann, viku til hliðar og heils-
uðu ofurlítið vandræðalegir. Þegar hann var kominn
framhjá og áræddi að líta við, heyrði hann einn þeirra
spyrja undrandi: „Hvað varð af sígaunanum?“ Skyndi-
lega varð honum ljóst, hvað hafði skeð: Hann hafði
valdið sjónhverfingu og villt drengjunum sýn. Heitt
andvarp hans hafði kallað fram mynd föðurins fyrir
augum þeirra. Hann sagði föður sínum frá dularreynslu
sinni. Thoreas var börnum sínum ávallt innilegur og
nærgætinn. Nú tók hann drenginn við hönd sér og
gerði honum ljóst, að honum mundi hafa hlotnast fá-
gætir hæfileikar, sem stundum gerðu vart við sig hjá
einstaklingum meðal sígauna. Þeir hæfileikar væru náð-
argjöf, sem ábyrgð fylgdi og ekki bæri að hafa mjög í
hámæli.
Hið nána og mikilsverða samband þeirra feðga varaði
ekki lengi. Þegar Martin var tólf ára lést faðir hans af
afleiðingum áfalla, er hann varð fyrir í námuvinnunni.
„Hann sleit kröftum sínum til fulls fyrir okkur,“ mælti
Haugen síðar, er hann minntist föður síns. Lík hans var
flutt til kapellu í grenndinni og látið standa þar uppi.
Fyrst, um nætur, laumaðist Martin að heiman og sat á
kapellutröppunum, svo að faðir hans skyldi ekki vera
þar einn.
II.
Fjölskyldunnar biðu erfiðir tímar. Móðirin þurfti að
taka á öllu sínu, og hún gerði það. Aldrei skyldi verða
leitað á náðir sveitarinnar. Hún sagði við eldri börnin:
„Nú eigum við engan mat. Þið verðið að biðja um
vinnu. Biðjið ekki um brauð. Ef þið fáið ekki vinnu,
Heivia er bezt 159