Heima er bezt - 01.03.1982, Side 15

Frá
Grænlandi
Eftir
Steindór Steindórsson
5. grein
Á rústum Brattahlíðar
En œttjarðarböndum mig grípur hver grund
sem grœr kringum íslendings bein.
Svo kvað Stephan G. fyrir löngu, er
hann hugsaði til legstaða íslenskra
landnema inni á meginlandi
Ameríku. Likar tilfinningar hljóta að
vakna meðal Islendinga, er þeir ganga
um rústir Brattahlíðar, eða annarra
fornrústa á Grænlandi. Þær eru
óhrekjandi, sýnilegur vitnisburður
þess, að þarna lifðu og störfuðu menn
af íslenskum ættstofni öldum saman.
Þarna eru handaverk þeirra, sem
þreifa má á. Forn heimildarrit segja
oss sögu þeirra i brotum að vísu, uns
tjaldið fellur allt i einu, og þögnin
umlykur þessa fámennu þjóð frænda
vorra. íslenska nýlendan á Grænlandi
hélst þar við í meira en fimm aldir.
Fólkið þar varð því Grænlendingar
en ekki íslendingar fremur en vér
töldum oss Norðmenn á siðskipta-
tímanum. Danir og aðrar þjóðir eftir
þeim hafa gefið þjóðinni nafn-
ið Norsemen eða Nordboer, þ.e.
Norðurbyggjar. Þetta er álíka rétt-
mætt og þegar Norðmenn reyna að
eigna sér fornrit vor, og bæði þeir og
aðrir reyna að svifta oss heiðrinum af
að hafa ort Eddukvæðin, er þetta
ávöxtur aldagamallar lítilsvirðingar á
oss og þjóð vorri. Landnámsmenn-
irnir voru íslendingar, en niðjar
þeirra, þjóðin sem þar bjó voru
Grænlendingar, og svo verða þeir
kallaðir hér. En þar sem nauðsyn
krefur að greina þá frá nútímaþjóð-
inni verður skeytt „forn“ framan við
þjóðarheitið.
Sagan hermir að landnám hæfist á
Grænlandi 885, er Eiríkur rauði sigldi
frá Vesturlandi til Grænlands með
allmiklum skipaflota, en áður hafði
hann kannað landið í þrjú ár. Ljóst er
af sögunum, að þar vestra reis upp
blómlegt þjóðlíf. Grænlendingar tóku
við kristni nær samtímis íslendingum.
Þing var sett í Görðum, og þar reis
upp biskupsstóll, sem stóð um aldir.
Ekki vitum vér um andlegt líf þeirra,
en tvö voru þar klaustur, og trúlegt, að
þar hafi verið stunduð bókiðja nokk-
ur, og eitt Eddukvæða, Atlamál in
grænlensku er eignað Grænlend-
ingum. Vitað er að þeir kunnu rúna-
ristur og trúlegt er að eitthvað hafi
þeir skráð á bókfell.
Lifnaðarhættir hafa verið líkir og á
íslandi og víða verið stórbú, t.d. hefir
fjósið á biskupssetrinu rúmað 100 kýr,
og tún hafa þeir ræktað all stór, girt
þau grjótgörðum og sums staðar t.d.
bæði í Brattahlíð og Görðum sjást
minjar um áveitur fornar. En miklu
hafa Grænlendingar verið háðari
sjónum og sjávarafla en íslendingar.
Ekkert varð komist að kalla mátti
nema á sjó, og veiðiskapur varð mikill
þáttur í lífi þeirra. Og svo fast sóttu
þeir sjóinn, að þeir fóru á sumrin
norður í Norðursetu er þeir kölluðu
svo, mörg hundruð kílómetra leið og
þangað sóttu þeir verðmætustu út-
flutningsvörur sínar, náhvals- og
rostungstennur, rostungshúðir, bjarn-
arfeldi og jafnvel lifandi bjarndýr.
Grænlendingar gerðust snemma
sjómenn miklir, en hápunktur afreka
þeirra í því efni var fundur Vínlands
og tilraunir þeirra til að nema þar
land á austurströnd Ameríku.
Það sem nú er sagt og margt fleira
getum vér lesið um í fornsögum vor-
um, en órækustu vitnin um hina fornu
byggð eru bæjarústir þær, sem enn er
hvarvetna að finna á þessum slóðum.
Þegar vér skoðum þær og berum
saman við sögurnar verður sú spurn-
ing áleitin, hvernig þessi þjóð hefir
horfið úr sögunni með öllu, svo að
ekkert sé kunnugt um örlög hennar og
endalok. Vér vitum þó að hún háði
lífsstríð sitt hér í meira en fimm aldir,
og framan af stóð hagur hennar með
blóma. Þar eru mannvirkin órækust
vitni.
Áður en gerð verður grein fyrir til-
gátum manna um eyðingu þjóðarinn-
ar skal stuttlega rætt um byggðina
sjálfa, rústir og fornleifarannsóknir
Dana á Grænlandi.
Frá upphafi voru tvö byggðarlög á
Grænlandi, er hétu Eystri byggð og
Vestri byggð, enda þótt Syðri og
Nyrðri byggð hefði verið eðlilegri
nöfn. Milli byggðanna er óraleið,
fjarlægðin milli Qakortoq og Nuuk,
sem liggja ekki fjarri miðju byggð-
anna er um 500 km loftlína, og um 100
km frá Qakortoq suður í Nanortalik,
og þá enn drjúgur spölur suður á
Herjólfsnes og syðstu býlanna þar.
Staðir þeir, sem nefndir eru liggja allir
úti við ströndina, og drjúgur spölur
Heima er bezt 87