Heima er bezt - 01.01.1984, Blaðsíða 30

Jón í Möðrudal, eins og hann var og hét, og eins og hann
er orðinn mótaður í þjóðsögunni, sem þá þegar var orðin
til, og þá og síðan hefir gengið um meðal manna, var
enginn venjulegur maður, og vakti hann athygli okkar við
fyrstu sýn, eitthvað —já margt sem ekki er svo auðvelt að
skilgreina í frásögn og síst á bók, einkenndi hann frá öðrum
mönnum, og er áhætta tekin að fara að ræða um þennan
mann, og hann muni eftir þá handfjöllun standa sem
skuggi einn af sjálfum sér. Slíka áhættu hafa allir tekið í
frásögnum sínum, allt frá dögum Snorra til ambögutíma
vorra.
Það mátti fljótlega finna, jafnvel á göngu okkar inn
bæjarrangalann og til eldhússins að það var enginn venju-
legur staður þar sem við vorum mættir, og þetta virtist Jón
bóndi í Möðrudal vita manna best. Það var ekki aðeins alúð
húsbændanna og stórmannleg rausn við gesti sína, þar sem
Þórunn Vilhjálmsdóttir frá Teigi í Vopnafirði, húsfreyja
staðarins, var hér síst til baka haldin.
Nei, það var líkast og heit trú og fullvissa, að staðurinn
Möðrudalur bæri langt yfir önnur stórmerki landsins að
mikilleik, og þetta sýrði hér öll brauð, þau sem á borð voru
borin og hin sem framreidd voru sem sakramenti sálar-
innar. Og það er býsna örðugt þreyttum, sveittum og
göngumóðum ferðamanni að átta sig á þeirri heimsmynd
sem honum er opinberuð hér inn til öræfa.
Það er margt fólk hér í Möðudal — alls staðar fólk. Börn
þeirra Jóns og Þórunnar eru fimm, sem ég veit um með
vissu, og öll voru þarna heima á staðnum. Fyrst skal nefna
Stefán, sem þarna var þó ekki enn orðinn þjóðfrægur
maður en seinna varð. Sá sem gekk dægrin löng um
Möðrudalsöræfin villtur og ekki villtur í vetrarstórhríð,
barinn og hrakinn og aðframkominn maður, þegar loksins
drógst til bæjar, og hafði þá ekki enn brotið upp böggulinn
sem hann tók til fyrirgreiðslu og flutnings, en hafði þegar til
kom að geyma hlý ullarföt sem hefðu svo sannarlega komið
honum vel, svo hrjáðum manni, en ekki brást hann trúnaði
með skilvísina. Það hefir áður fjárhirðum verið falin sér-
stæð sending til útdeilingar meðal manna og svo vel var því
til haga haldið, að enn stafar frá því birtu og yl, og kannski
barg það Stefáni í hríðinni. En af öðrum toga var spunnin
sú þjóðfrægð Stefáns þegar til kom, að hann sýndi á stræti
höfuðborgarinnar vorgleðina í gervi graðhestsins, sem svo
vel var formaður að þröng gerðist á götum úti svo fólk
mætti sjá, rétt eins og í dag í lognhríð þegar fólk er hætt að
sjá. Allt er þetta með nokkrum ólíkindum með Stefán
bónda, sem þar að auki spilar á „draggargan“ sem einhver
kallaði harmonikuna, —en hér er hann í Möðrudal giftur
föngulegri konu, sem Lára heitir, og á hún hér vænleg —að
ég held þrjú börn, nokkuð vaxin, og man ég dreng hennar
þar við útiverk, og þarna sá ég nokkuð sem ég minnist ekki
í annan tíma: Það var maður á ferð á milli útihúsa, og bar á
bakinu tunnustokk sem mér virtist létt stafatunna með
kaðalstroffu til að halda í. Bar hann í þessu moðsalla eða
úrgang frá innistöðufé til útigangspenings. Öllu slíku
drusluðum við nú Þingeyingar í pokum af vefnaði, jafnvel
erlendum.
En hér er svo komin Jóhanna dóttir Jóns, systir Stefáns,
eldkvik og bráðskörp kona að sjá, og sannaði hún það betur
síðar, en hún er rétt stigin upp af sænginni frá því að ala
barn. Og þarna var enn stödd ljósmóðirin hennar litla
barns, og ég kalla hana Aldísi af því mér finnst að hún hafi
heitið það. Og þá er það Jón bóndi Jóhannesson, sem er
eiginmaður Jóhönnu, en önnur er hér dóttir Jóns Stefáns-
sonar, fullorðin, sem heitir Þórlaug, tápleg stúlka, en missti
heilsuna nokkrum árum eftir að hér er verið að segja frá. Þá
hafði ég fréttir af Jóni föður hennar í erfiðum vetrarferðum
i snjó hér skammt fyrir sunnan, þar sem ég bý nú —og bjó
þá Þetta voru þung spor þessum lífsreynda og þreytta föður
i heimsókn að Kristnesi, en þar var háð hin erfiða en óvissa
barátta við hvítadauðann, en Þórlaug náði ekki að sigra þar
— eða svo teljum við sem eftir lifum.
Þá eru hér á höfuðbólinu tveir synir Jóns, Vilhjálmur og
Þórhallur, að verða fullorðnir. Nokkuð löngu seinna réðist
að Möðrudal ung stúlka úr Bárðardalnum, Margrét
Sveinsdóttir í Stórutungu, og varð hún kona Vilhjálms.
Ekki vildi ég þurfa að staðfesta fyrir rétti tölu fólksins á
bænum, enda mun ekki til þess koma, en vel gæti ég borið
fyrir mig töluna tólf til fimmtán manneskjur alls. Óglöggt
sáum við ferðamenn litlu börnin á staðnum, eftir kynnin af
stórmennum fjallanna, þar sem líka fjöllin sjálf hétu Karl
og Kerling.
í^ssi nafnfræga háslétta, þar sem Möðrudalur stendur,
liggur 460 metrum ofar sjó. Ein víðáttumesta bændajörð
landsins, með gnæfandi fjöll í átt til himins til og frá um alla
þessa víðáttu, en þó óx undrunin enn að mun, þegar ég
nokkuð löngu seinna gekk upp á toppinn á Herðubreið í
heiðskíru veðri. Þvílikri sjón er engin leið að lýsa. Að horfa
niður til stórbýlisins Möðrudals, Austfjarðafjöllin og jökl-
ana alla og vestur og heim, og sjá Sprengisand hverfa inn í
kvöldhúmið, þá á það sannarlega við það sem einhver
sagði: Þú verður aldrei samur maður. — Og þér finnst
furðanlegt fánýti margt sem deilt er um niðri á jörðinni.
Á elstu landamerkjaskrá og samkvæmt örnefnum um
þetta svæði, gætu hafa verið hér átta jarðir í byggð, en nú
um langa tíð aðeins Möðrudalur og Víðidalur.
Hér í Möðrudal sátu prestar um aldir. Á tímabili var
sameiginlegt prestakall Víðirhóls- og Möðrudalssóknir, en
lagt niður með lögum árið 1907, og var þá Möðrudalur
lagður til Hofteigs á Jökuldal, en um 1980 er þjónað þar frá
Valþjófsstað.
Það var ekki fyrr en löngu seinna en við göngum hér um
hásléttuna, að Jón Stefánsson tekur til höndum, og byggir
sjálfur kirkju hér á staðnum, að miklum hluta með eigin
höndum er mér sagt, og auk þess málaði hann altaristöfl-
una sem er í kirkjunni, þó að mér fyndist þegar ég sá þessa
töflu, og hlýddi um leið á Jón spila á orgelið, að frelsarinn
væri í sleðaferð í fjallabrekkunni þarna yfir altari kirkj-
unnar, þarf það ekki að vera rétt séð. En þó svo væri finnst
mér það engin fjarstæða hér í Möðrudal. En mest er um hitt
vert að Jón hefur gefið fólkinu sem hér býr, og kemur til
með að lifa hér ómetanlegt tækifæri til að fullnægja að
26 Heima er bezl