Heima er bezt - 01.12.2000, Síða 4

í
0

Ágætu lesendur.
Nú líður senn að jólum, og er þjóðlífið þegar farið að
taka nokkurt mið af því, jólaljósaskreytingar eru teknar
að birtast hver af annarri, ekki hvað síst í borgum og bæj-
um landsins. Það er nokkuð í takt við jólaverslunina
svokölluðu, sem stöðugt færist framar á drið, en það sýnir
nokkuð hversu jólin eru orðin mikil verslunarhótíð, og þó
í raun hversu kaupmönnum hefur tekist að hafa mikil
óhrif ó fólkið í þeim efnum. Það er svo sem gömul saga
og ný að menn róðskist nokkuð með jólin, þvi hver man
ekki eftir því þegar Castro karlinn, einvaldur d Kúbu,
frestaði jólunum, svo koma mætti sykurreyrnum í hús á
tilsettum tíma.
Löngu er af sú tíð að ekki var tekið að setja upp jóla-
skraut fyrr en komið var fram á Þorláksmessu. Einnig það
er tekið var til við á þeim degi, að þrífa jafnt fólk, fatnað
sem híbýli. Frá þeim tíma er einmitt til orðið "fátækra-
þerrir,” eða "fátækraþurrkur,” en hann var það sem fólk
þráði að fá rétt fyrir jólin, svo þvo mætti fatnað, því ekki
átti fólk of mikið af fötum til skiptanna í þá daga, og því
varð helst að þvo og þurrka sama daginn. Hún er nokkuð
önnur tíðin í dag, þegar fólk notar fötin sín varla nema i
nokkra mánuði, og hendir þeim, þrátt fyrir að vera það
sem flestir myndu kalla algjörlega óslitin, því tí'skan
breytist stöðugt og henni þarf að fýlgja, ekki satt?
Mörgum finnst þetta neikvæð breyting, hversu jólaund-
irbúningurinn færist sífellt framar á árið, og má heita að
jólaauglýsingar séu famar að birtast og heyrast um og
upp úr miðjum nóvember. En spurningin er hvort nokkuð
þýði að vera að býsnast yfir þessu, þetta er væntanlega
tákn tímans og hans streymi stöðva menn ekki eða
breyta. Nýliðin öld var öld mikilla breytinga og byltinga,
og má segja að hið íslenska þjóðfélag hafi tekið heljar-
stökk fram á við í þeim efnum um og upp úr síðara stríði,
svo sem öllum er kunnugt. Og sú bylting hefur nánast
ekki tekið enda síðan og virðist manni jafnvel að hraði
hennar aukist heldur en hitt. Það er venja hverrar kyn-
slóðar fýrir sig að telja þá siði og uppátæki sem næsta
kynslóð á eftir tekur upp og tíðkar, vera hið mesta óráð
og ungæðishátt, og ekki vænlegt til árangurs. Svo þegar
sú kynslóð, sem var talin svona fyrirhyggjulaus og villt,
vex úr grasi og horfir upp á sína afkomendur taka völd
og ráð, þá mun hún segja nákvæmlega það sama um
sína eftirkomendur, tíðarandinn og uppátækin séu flest
hin mesta óráðsía og þá hafi nú verið betur hugsað og
aðhafst á árum áður. Svona gengur þetta og er ekki
einmitt sagt að sagan endurtaki sig í sífellu.
Það er því ekki mikið við því að segja eða gera, þó andi
jólanna sé stöðugt að lengjast í annan endann, þetta er
það sem fólkinu hugnast í dag, ella væri það ekki að ger-
ast. Og við þetta alast svo bömin upp og bæta líklega um
betur þegar þau fara að sjá um þessa hluti sjálf, svo ekki
er að vita nema að með tíð og tíma verði bara "alltaf jól-
in," eins og einhver sagði.
Reyndar tek ég undir með þeim sem hvatt hafa til þess
að menn hafi jólaljósaskreytingar uppi eitthvað lengur en
tíðkast hefur, og em rök manna fyrir því þau, að skamm-
degið hér hjá okkur íslendingum sé það langt og svart að
ekki veiti af að lýsa það svolítið upp. Sér maður nú þegar
nokkra tilhneigingu til þess hjá fólki að hafa jólaljósin
lengur uppi og em dæmi um að þau sjáist, hér á höfuð-
borgarsvæðinu, nánast út allan janúarmánuð, sem er nú
kannski í það lengsta. Þessu fýlgir óneitanlega sá galli að
þegar jólaljósin eru þetta lengi uppi þá fara þau að verða
all hversdagsleg og hátíðleiki þeirra verður öllu minni.
Stór þáttur í hátíðleikanum er nefnilega tílbreytingin og
nýjabrumið, og sú staðreynd hefur ekkert breyst í ald-
anna rás, þrátt fyrir að ytra umhverfi og tækni hafi breytt
áhöldunum. Maðurinn er að flestu leyti hinn sami hið
innra.
Gaman er í þessu efni að grípa niður í grein eftir Karl
nokkum Kristjánsson, sem hann reit fyrir nær 45 ámm
síðan, en þar fjallar hann m.a. um jólin og nýjan tíma.
Hann segir:
"Okkur, sem emm komnir nokkuð á aldur, hættir til
þess að sakna um of liðna tímans, sem hefur á okkar ævi
skyndilegar og gjörsamlegar en nokkurn tíma áður á jafn
stuttu tímabili í sögu mannkynsins, umhverfst að háttum
í "nýja tíma."
Við söknum þess meðal annars, að laufabrauðinu og
jólakökunni er ekki tekið með eins miklum fögnuði og
fyrrum.
En auðvitað stafar þetta af því að tertan er gómsætari og
ljúffengari og jólakakan er orðin hversdagsleg. En ber ekki
að gleðjast yfir því að lærst hefur að búa tertuna til, og
efhahagur almennings leyfir dýrari brauðgerð en fýrmm?
Það er oft vitnað í kvæði Matthíasar Jochumssonar um
jólagleði hans sem bams, þegar hann í lágreistu baðstof-
unni aö Skógum, "sviptur allri sút," sat með jólagjöfina
sína: "rauðan vasaklút.” Og víst er hin auðvakta bams-
gleði yndisleg og frásögn skáldsins um einfaldleikann
hrífandi fögur á sinn hátt.
Framhalcl á bls. 457
436 Heima er bezt