Æskan - 01.02.1988, Qupperneq 50

Umlukin hitahjúpi
Vísindaþáttur Umsjón: Þór Jakobssofl
50
Alkunnugt er að sumir hafa hlýjar hend-
ur en aðrir kaldar. Enn fremur er lík-
amshitinn breytilegur ytra sem innra eft-
ir heilsu mannsins. Heitt enni barnsins
er vísbending um veikindi og hitasótt.
Við yfirborð húðarinnar fara því fram
hitaskipti. Innri varmi hins 37 stiga heita
líkama sleppur út í loftið, stundum
óhindrað en stundum tefja fötin sem við
hengjum utan á okkur, m.a. til að koma
í veg fyrir hitatap. Húðin kólnar - og
loftið næst henni hitnar að sama skapi.
Margar staðreyndir um hitafar húðar-
innar hafa með öðrum orðum verið al-
mælt tíðindi frá örófí alda þrátt fyrir
strangar reglur hjá sumum þjóðum um
það hver megi snerta hvern, hvar, hvern-
ig og hvenær. En nú hefur tækniþróun
síðustu áratuga leitt í ljós að landslag
þessa hylkis um mannslíkamann er mun
margbreytilegra en mönnum hafði hugs-
ast.
Líkt og tynglingar (gervitungl) á
sveimi umhverfís jörðina geta skynjað
hitabylgjur frá henni og kortlagt hitafar
landa og hafa, þannig má með annarri
tækni fá nákvæmar myndir af heitum og
köldum blettum líkamans.
Ósýnilegur hlífðarhjúpur
Það var breskur lífeðlisfræðingur að
nafni Harold Lewis (Frb. Ljúis) sem sá
að unnt mundi vera að notfæra sér svo-
nefnda „schlieren“-ljósmyndun við
könnun á hitaútstreymi mannslíkamans.
Tækni þessi hafði upphaflega verið not-
uð við leit að rispum og öðrum göllum
þegar verið var að smiða linsur og annað
í ljósfræðinni („schlieren“: rákir). En
hún hefur líka verið notuð við ljósmynd-
un á hvirflum og iðustraumi í lofti þegar
verið er að gera tilraunir í hreyfiaflfræði
eða verkfræði. Við skulum í þessari grein
kalla tæknina rákaljósmyndun.
Haraldur (Harold) var árið 1968 í
heimsókn á rannsóknastofu þar sem
kannaðar voru nýjar tegundir flugvéla.
Þar var verið að beita fyrrnefndri
„schlieren“-tækni eða rákaljósmyndufl
til að taka myndir af loftstraumum ui»'
hverfís flugvél sem verið var að prófa-
Þegar Haraldur virti fyrir sér tilraunina
vildi svo til að einn tæknifræðinganna a
staðnum stakk hendinni inn í ljósið sein
notað var við myndatökuna. Haralduf
veitti því þá athygli að mjóir, gráleitU
taumar liðu upp eins og reykur frá fing'
urgómum mannsins. Hann áttaði sig a
því að hann sæi þarna „ósýnilega“ loft'
strauma sem myndast hefðu við að
snerta heita húðina á hendinni.
Haraldur útvegaði sér síðan tæki til að
kanna nánar útstreymi hitans frá mannS'
líkamanum. Fleiri vísindamenn hafa svo
bæst í hópinn og hafa rannsóknir þessar
verið kallaðar „loftlíffræði“ (aerobio-
logy). Áhugamenn um þessa aðferð hafa
keppst við að athuga hitageislun frá l&'
ama mannsins og loftstraumana setn
reynast leika um okkur öll en þó mis*
jafnlega mikið.
Það hefur jafnvel komið upp úr dúrn-
um að hár strókur stendur upp af hvirfl'
inum, ósýnilegur berum augum. Værl
það kannski vel þess virði ef maður g*u
dálitla stund skemmt sér við að skoða
önnum kafið mannfólkið í Austurstraúi
- allt með sinn sérkennilega iðandi strók
upp af höfðinu. Þetta er loftið sem lík-
aminn hefur hitað og leitað hefur upp a
við vegna þess að það er léttara en loftið
umhverfis. Allir hafa yfir höfði sér ofur'
lítið „ský“ sem myndast eins og bólstra-
ský við uppstreymi í andrúmsloftinu sól-
ríka sumardaga.
Sjúkdómar
Nú má spyrja hvort ný vitneskja af
þessu tagi geti komið að gagni. Getur
það komið sér vel að vita hvernig loftlag'
ið í snertingu við líkamann bregst við og
hreyfist? Hefur það nokkra hagnýta þýð'
ingu að gera „hitakort“ af manni með
fersentimetra nákvæmni og jafnvel enu
meiri - finna hin misheitu svæði, heita
og kalda bletti á líkamanum?!
ÆSKAfi