Muninn - 01.11.1966, Blaðsíða 27

Hvernig skal Ijóá kveáa?
Á ÞESSARI RÍMLAUSU SKEGGÖLD
þegar strútar stinga höfðinu niður í sprengisand
og mörgæsir fljúga gegnum nálaraugað
þegar kyrtilskrýddur fóðurmeistari
vélmjólkar aumingja búkollu gömlu
þegar barnið er fætt í tilraunaglasi
þegar náðarmeðulin eru togleður og hanastél
sálin þota hjartað kafbátur
hvernig skal ljóð kveða
Þessari spurningu varpar Jóhannes úr Kötl-
um fram í bók sinni , „Óljóð“. Er ekki ofur
eðlilegt, að ljóðformin breytist með breytt-
um lifnaðarháttum og hugsunarhætti jarð-
arbúa? Þarf nokkurn að undra, þótt ný-
skáldin reyni að feta ótroðna stigu, kasta af
sér hinum þrönga stakki ríms og stuðla og
hleypa Pegasusi á skeiðvöllum formleys-
unnar?
Vissulega er þetta íhugunarvert atrið'i,
þar sem menning okkar hvílir svo mjög á
því, hversu góða fótfestu skáldin hafa í
klettum andans. Viðhald tungu okkar hafa
þau annazt að miklu leyti með því að marka
hana á skinn og bókfell og í hugi fólksins
með rímum, danskvæðum o.fl. Rímur, sálm-
ar, danskvæði og fleira af því tagi gengu
mann fram af manni öld eftir öld og það
er að mjög miklu leyti því að þakka, hve
litlum breytingum tunga okkar hefur tekið
í rás tímanna. Á sviði kveðskapar hafa rím,
stuðlar og bragarhættir verið aðal-uppistöð-
urnar allt frá upphafi. Það er ekki fyrr en
nú á atómöld, að skáldin fá tilhneigingu til
að kasta þessum áður höfuðeinkennum
ljóða. Þau þykjast ekki þurfa á þeim að
halda til að fegra sinn skáldskap, heldur
láta efnisval og efnismeðferð ráða öllu um
gæði ljóða sinna.
Nú er það alls ekki ætlun mín að kveða
þann undantekningarlausa dóm y.fir form-
lausu kvæðunum, að þau séu léleg. Nei,
öðru nær. En það er hætt við, að þau nái
ekki tilgangi sínum. Þegar hvikað er svo
langt frá hinu eldra, er hætt við, að hið
nýja öðlist ekki þann hljómgrunn meðal
fólksins, sem skáldið óskar. Við íslendingar
höfum allra þjóða mest reynt að halda í
einkenni hinar gömlu menningar og þá
ekki livað sízt form kvæða. Formið er fast
markað í hug sérhvers hugsandi íslendings,
og það mun líða langur tími, J:>ar til við
höfum tekið atómljóðin í sátt að fullu og
öllu. Við erum ílialdssamir á gamlar venj-
ur, og því álít ég ekki hyggilegt að skáldin
kasti öllu hinu gamla út á gaddinn og þreifi
fyrir sér á eigin spýtur.
„Að fortíð skal hyggja, ef frumlegt skal byggja,“
segir eitt formskáldanna, og þau orð ættu
nýskáldin að ígrunda vel, áður en Jrau senda
hinum gömlu hefðum ljóðlistarinnar langt
nef. Hannes Pétursson, eitt okkar beztu ný-
skálda virðist hafa tekið þetta til gaumgæfi-
legrar athugunar og komizt að þeirri niður-
stöðu, að hinn vandrataði meðalvegur væri
heppilegasta lausnin. Hann kastar því rím-
inu, en stuðlar kvæði sín, og auk lieldur eru
flest kvæða hans ort undir vel greinanleg-
um háttum með hljómfagurri hrynjandi.
Hann er eitt af þeim örfáu nýskáldum, sem
hafa skapað sér eigin stíl á sviði ljóðlistar,
og þá stað'reynd álít ég einmitt stafa af því,
að hann hvorki apar stíl hinna eldri né
virðir hann að vettugi. Ættu kollegar hans
að taka hann sér til fyrirmyndar og láta ekki
áhrif hinna erlendu skálda verða meiri en
hinna íslenzku.
Fálrn og ístöðuleysi á sviði skáldskapar
verður aldrei undirrót nýrrar íslenzkrar
menningar, þegar einkenni sveitamenning-
arinnar hafa kvatt að fullu og öllu.
(Sökum rúmleysis í blaðinu reyndist mér
ekki unnt að hafa grein þessa lengri og verð-
ur Jdví nánari reifun Jjessa merkilega og
mikilvæga atriðis að bíða betri tíma.) J. Bl.
MUNINN 27