Heimilisblaðið - 01.03.1977, Blaðsíða 3

Hvernig rafa farfuglarnir?
EFTIR MAX EASTMAN
Á sama tíma og eðlisfræðingar eru önn-
um kafnir við að komast að því, á hvem
hátt maðurinn geti sem hagkvæmast kom-
!zt út í himingeiminn, eru framámenn í
náttúruvísindum með allan hugann við að
uPPgötva þann leyndardóm hvernig fuglar
i’ata frá einum stað á hnettinum til ann-
ars. Hvað veldur því, til dæmis, að sex
vikna gamall kríuungi, sem skriðið hefur
úr eggi sínu norður við pól, getur flogið
suður á hinn pólinn í 17 þús. kílómetra
fjarlægð, og síðan eftir vetrardvöl þar
syðra snúið aftur til þess staðar, þar sem
honum var klakið út? Að ógleymdri hinni
h'kamlegu áreynslu, hvernig getur lítill
heili þessa fugls greitt fram úr þeim „sigl-
mgar“-örðugleikum, sem mennirnir hafa
verið að reyna að leysa um þúsundir ára?
Að því er bezt er vitað, var áttavitinn
fundinn upp á 12. öld. Og það var ekki
fyrr en 300 árum síðar, að Kólumbusi
tókst að sigla þvert yfir Atlantshaf. Þá
höfðu fuglar flogið um hnöttinn þveran
°8' endilangan í milljónir ára! Segja má,
að við mennirnir höfum verið harla tor-
uæmir við að læra okkar siglingafræði.
^8 við höfum ekki einu sinni lært það
eun til hlítar, hvemig fuglarnir fara að
Þessu. Gríski heimspekingurinn Aristo-
teles veitti því athygli, að rauðbrysting-
urinn hvarf á vetri hverjum, en rauðstél-
urinn gerði það ekki. Af því dró hann þá
ályktun, að rauðbrystingar breyttust í
rauðstéla á vorin — og yrðu svo aftur að
rauðbrystingum á haustin. Rómverski rit-
höfundinn og náttúrufræðingurinn Plinius
hinn eldri hugsaði á svipaðan hátt, og talið
var meðal lærðra manna í Róm til forna,
að svölur breyttust í froska. Svo undar-
legar niðurstöður sem þessar grundvöll-
uðust á því, að ýmsir farfuglar, einkum
þeir smærri, fljúga á nóttunni. Þeir eru
hér að kvöldi, en að morgni eru þeir horfn-
ir. En á þeim tíma þóttust allir vita, að
fuglar flygju alls ekki á nóttunni, svo að
hvað gat þá orðið af þeim? Það var ekki
fyrr en á 18. öld, að fuglafræðingar fengu
það staðfest, að fuglar fljúga á nóttunni
— jafnvel í stórhópum. Fuglafræðingur
einn við Washburn-rannsóknastöðina í
Wisconsin komst að raun um það árið
1898, að þegar haustflug fuglanna stóð
sem hæst, flugu fast að 9000 fuglar á
nóttu hverri framhjá athugunarstað hans.
Slík athugun opnaði augu dýrafræðinga
fyrir því, hvílíkur leyndardómur ferðir
farfuglanna eru — og síðan hefur verið
reynt allt hvað hægt hefur verið til að
leysa gátuna.