Heimilisblaðið - 01.03.1977, Qupperneq 4

Leyndardóraur þessi, sem enn hefur
ekki verið ráðinn til fulls, hlýtur að vera
af sama toga og sá hæfileiki fuglanna að
geta alltaf ratað til átthaga sinna. Þetta
er hæfileiki sem mennirnir hafa vitað um
og hagnýtt sér allt frá því að Nói sendi
dúfu út af Örkinni. Heimsmet í slíku flugi
á víst skrofan, lítill fugl svipaður mávi.
Ein af þeim mörgu skrofum sem búa í
klettaveggjum Wales-strandarinnar var
merkt með hring um fótinn og flutt til
Boston í Bandaríkjunum með flugvél. Þar
var henni sleppt 4. júní 1952. Þann 16.
júní kl. 13.30 skreið hún inn í veggjar-
holuna sína í Wales — eftir að hafa flogið
500 kílómetra leið á rúmlega 12 dögum,
þvert yfir vegleysur Atlantshafsins.
Á undanförnum árum hafa menn gert
ýmsar áþekkar tilraunir og athuganir, en
það er ekki fyrr en á síðasta aldarfjórð-
ungi, sem reynt hefur verið að komast að
raun um það, hvei'nig fuglarnir fara að því
að rata. Eftir hverju fara þeir? Pólstjörn-
unni? Sólinni? Tunglinu? Segulkrafti jarð-
arinnar? Hvaðan fá þeir áttaskyn sitt?
Þýzka fuglafræðingnum Gustav Kram-
er tókst að nálgast svarið, þegar hann
fann upp aðferð til að sannprófa þá kenn-
ingu, sem fram hafði komið um aldamót-
in, að fuglarnir færu eftir sólinni. Hann
hafði tekið eftir því, að farfuglar sem
settir höfðu verið í búr, tóku mjög.að
ókyrrast þegar sá tími nálgaðist að þeir
hefðu átt að leggja af stað, ef þeir hefðu
verið frjálsir. Þess vegna lokaði hann
nokki'a starra inni í stóru hringlaga her-
bergi, sem aðeins var með glugga á þak-
inu, þannig að þeir gátu ekki séð nema
beint til himins. Síðan fylgdist hann gaum-
gæfilega með því, hvernig starrarnir hvíld-
ust, og komst þá að raun um, að þeir sneru
alltaf í þá átt, sem þeir hefðu átt að fljúga.
Þegar breitt var yfir gluggana, misstu
þeir áttaskynið og tóku að hoppa í allar
áttir. Þá kveikti hann á lampa, sem koma
skyldi í sólar stað, og lét þessa gervisól
stíga upp og ganga til viðar á ýmsum
stöðum og tímum í sjónmáli fuglanna.
Aftur settust fuglarnir með höfuðið í átt
þangað sem. þeir vildu fljúga — og nú
miðuðu þeir allt við gervisólina. Þannig
komst Kramer að raun um, að sólarkenn-
ingin var rétt. En samt var eftir óleyst
gáta: Hvernig geta fuglarnir farið eftir
sólinni — jafnt nótt sem dag, bæði í slæmu
skyggni og góðu?
Jafn erfitt og það getur verið að ferð-
ast eftir sólinni jafnvel í fullri dagsbirtu,
þá getur maður manni sagt, að staða henn-
ar á himninum er ólík eftir dagsstundum
og árstíma — og þeim stað þar sem fugl-
arnir eru staddir hverju sinni á ferðinni.
Ætla mætti, að fuglar væru gæddir tíma-
skyni jafn öruggu og nákvæmustu sigur-
verk.
Brezki líffræðingurinn G. V. T. Matt-
hews, prófessor við Cambridge-háskóla,
hefur skrifað rækilega um þá erfiðleika
sem eru því samfara að marka og leið-
rétta stefnu eftir sólarstöðu. Hann hefur
sannað, að til þess þarf svo flókinn út-
reikning, að ætla mætti að til þyrfti fljúg-
andi tölvu, þegar um er að ræða jafn
breytilegt viðmiðunarfyrirbæri. Engu að
síður er hann sannfærður um það, að far-
fuglar og aðrir þeir fuglar sem leggja að
baki langar vegarlengdir, eru gæddir eins
konar eðlisávísun, sem gerir þeim kleift
að leiða til lykta slíka raun.
Það eina, sem hann gat ekki gefið fulln-
aðarskýringu á, er hann opinberaði niður-
stöður sínar árið 1955, var það, hvernig
fuglar fara að því að fljúga um nætur.
„Má vera, að fuglarnir taki mið nætur-
innar eftir því, hvernig sólin gekk að deg-
inum,“ segir hann, „og haldi þannig stefn-
unni eftir beztu getu á meðan dimmt er
— jafnvel að einhverju leyti með tilhjálp
tungls og stjarna."
Annar fuglafræðingur, dr. E. G. F. Sau-
er við háskólann þýzka bænum Freiburg,
var ekki allskostar ánægður með þessa
40
HEIMILISBLAÐIÐ