Heimilisblaðið - 01.03.1977, Page 5

lauslegu ágizkun. Hann hefur einkanlega
áhuga á þeim smávöxnu söngfuglum, sem
leggja að baki langar vegalengdir með
því að fljúga svo til einvörðungu á nótt-
unni. Hann fylgdist með ferðum þessara
fugla nótt eftir nótt. Skömmu áður en
eðlilegur brottfarartími þeirra átti að
hefjast, kom hann fáeinum slíkum söng-
fuglum fyrir í búri, þaðan sem þeir að-
eins gátu séð stjörnubjartan himininn.
Hann komst að raun um, að fuglarnir urðu
órólegir og flögi-uðu um, strax er þeir sáu
stjörnubjartan himin. Loks settust þeir
allir og sneru í þá átt sem halda skyldi,
eins og eftir kompásnál. Þegar
hann færði til prikin þeirra þannig, að
þeir sneru í öfuga átt, voru þeir fljótir
að snúa sér við og stefna eins og þeir
áður höfðu gert.
Dr. Sauer flutti því næst söngflugana
undir svokallað planetarium — en það er
hvolfþak með upplýstum eftirlíkingum af
stjörnubjörtum himni. — Aftur settust
fuglarnir þannig, að höfuð þeirra vissu í
>,rétta“ átt; það var sú átt sem þeir áttu
að fljúga í til vetrardvalarstaðarins í Af-
i'íku. Og þegar stjörnuhimninum var snú-
ið, þannig að hann raunverulega vissi öf-
ugt, þá sneru fuglarnir sér einnig — í
i’anga átt.
Sauer fylgdist ekki aðeins með þessum
litlu söngvinum sínum af áhuga vísinda-
uiannsins, heldur á hann það einnig til
að lýsa þeim á skáldlegan hátt. „Þegar
haustar að,“ skrifar hann, ,,þá leggur þessi
litli fugl úr garðinum, smávera innan við
20 grömm að þyngd, upp í fjarstæðu-
kennda langferð. Án þess að nokkur hafi
kennt honum, og án þess að njóta ör-
yggis nokkurrar samfylgdar, leysir hann
af hendi með óbifanlegu öryggi þá þraut
að fljúga suður til síns fjarlæga takmarks
Afríku — með leiðsögn stjarnanna eina
sér til halds og trausts.“
Einn af eftirlætisfuglum dr. Sauers var
smávaxinn garðfugl, sem hann kallaði
Johnny. Fuglar af þessari tegund eru van-
ir að fljúga frá Þýzkalandi suðaustur yfir
Balkanskagann og þaðan suður með Níl,
alla leið til vetrarheimkynna sinna í Mið-
Afríku. Þetta átti Johnny ekki að hafa
hugmynd um, því að hann hafði klakizt
út og alizt upp í fullkominni einangrun.
En svo þegar haust var komið og búrið
hans var sett inn í planetarium sem sýndi
stjörnuhimininn yfir Þýzkalandi, tók hann
sér óðara stöðu í rétta flug-átt, með nefið
í suðaustur. Og þegar gervihimninum var
snúið þannig, að hann gaf til kynna sam-
svarandi breytingu og ef fuglinn hefði ver-
ið á flugi suður á bóginn, þá fylgdi fugl-
inn eftir, rétt eins og hann flygi undir
„himni Nílar“ á réttri leið til suðurs. Með
tilhjálp Johnnys hefur dr. Sauer fært
sönnur á, að mikil líkindi eru fyrir því,
að söngfuglarnir geti bæði flogið eftir
stjörnum og sól.
Það er ekki nema svo standi á, að bæði
sól og stjörnur séu gersamlega hulin þoku
eða skýjum, að farfuglar glata áttaskyni
sínu. Þá flögra þeir um í óvissu og geta
stundum flogið beint á vita, heillaðir af
sterkum glampa ljóskeilunnar.
Enn er það óleyst gáta, hvernig jafn
nákvæmir og margslungnir hæfileikar erf-
ast . . . „einhver flóknasta ráðgátan innan
líffræðinnar,” eins og prófessor Matthews
kemst að orði, og um leið vekur hann at-
hygli á því, að í rauninni er þessum at-
hugunum enn skammt á veg komið. Dr.
Sauer hefur nú í hyggju að fjarlægja
stjörnurnar úr planetarinu sínu eina eftir
aðra, smám saman, til að komast að því,
hvaða stjörnur eru þýðingarmestar fyrir
næturferðir söngfuglanna. Hugsum okk-
ur, ef að eina stjarnan sem þeir hefðu
raunverulega not af væri pólstjarnan!
En hver svo sem niðurstaðan á síðar
eftir að verða, þá eru þeir, sem rannsakað
hafa þessa hluti á undanförnum áratug-
um, sammála um eitt: að í heila hvers
einasta smáfugls fyrirfinnst einhverskon-
heimilisblaðið
41