Í uppnámi - 01.06.1901, Blaðsíða 11

41
og drápu, þó máttu þau eigi hlaupi yfir reit í fyrsta skipti, er þeim
var leikið. Drottningin (fers) gekk að eins um einn reit skáreitis á
hvern veg, og kom því ekki að eins góðum notum og nú; biskupinn
(fil) hafði samskonar gang og nú tíðkast, en gat að eins farið á
þriðja reit skáreitis, en mátti hins vegar hlaupa yfir mann, er varð á
vegi hans. Það er mjög eptirtektavert, að tafl þetta hefur frá því
fyrsta verið svo fullkomió, að það liefur tiltölulega mjög lítið hreytzt
á svo mörgum öldum. Fyrsta rit, er samið var í Evrópu um skák-
taflið, var samið að tilhlutun Alfons X. hins vitra, konungs á Spáni
(o: Kastilíu og Leon), á spænska tungu; var það endað um 1283-84;
er það handrit mjög skrautlegt og er nú geymt í bókasafni Escuríal-
hallarinnar nálægt Madríd; af því getum ver séð nákvæmlega, hvei’nig
skáktafiið var á þeim tímum. En nokkru eptir daga Alfons konungs
tók það að breytast þannig, að surnir aðalmennirnir urðu öfiugri en
áður og enn aðrar nýungar urðu. Fyrst varð sú breyting á, að
drottningunni var leyft að fara yfir á þriðja reit í allar áttir í fyrsta
skipti, sem henni var leikið, þ. e. einu sinni í tafli hverju var lienni
leyft að auka til helminga vanalegan drottningargang. Næst varð sú
breyting á, að leyft var öllum peðum að hlaupa yfir reit í fyrsta
skipti, er þeim var leikið; þannig gat þá taflmaður leikið peði á d2
að vild annaðhvort yfir á d3 eða d4. Seint á 13. öld var það og
heimilað konginum að hlaupa yfir einn reit einu sinni í hverju tafii,
og lítur svo út, sem það hafi tíðkazt á Norður-Italíu að færa þá
drottninguna um leið og konginn, og gjöra þannig leikinn tvöfaldan
og sameiginlegan fyrir þau bæði. Breytingar þessar fóru svo í vöxt,
að á síðustu árum 15. aldar var drottningin orðin öll önnur, og hún,
sem áður hafði verið með ónýtustu skákmönnunum, var nú orðinn
hinn fremsti þeirra, og gekk í allar áttir langreitis, hliðreitis og
skáreitis að svo miklu leyti sem það var liægt fyrir öðrum mönnum
á borðinu. Stæði hún því á miðju borði, gat hún ráðið yfir 27 reitum,
er enginn stóð í vegi, eða nálega hálfu borðinu í stað þeirra fjögurra
reita, er hún réð í byrjun. Ennfremur var biskupsgangurinn aukinn
þannig, að biskupinn fékk full ráð yfir hornalínunum, ef enginn maður
tálmaði; gat því hver biskup nú ráðið 13 reitum í staðinn fyrir áður
voru þeir einungis fjórir. Því má segja, að um 1475 sé eldra taflið
vikið fyrir hinu nýja — nema í fáeinum smáatriðum — og nýtt eða
þriðja skáktímabilið byrjað, sem sé Evrópuöldin. Síðasta mikilvæga
breyting á taflinu varð á Italíu milli 1550 og 1575, en það var hinn
tvöfaldi leikur, er vér nú köllum hrókun. Hún myndaðist úr heimild
þeirri til lengri gangs, er kongi og drottningu áður var veitt einu
sinni í liverju tafli, og kemur í stað hennar. Að vísu var um hríð
hrókað ýmislega á ýmsum stöðum, þar eð menn greindi á um þá