Heimir - 01.12.1909, Blaðsíða 6

78
HEIMIR
helstu niöurstööurnar, sem hann kemst a5 í • ‘Gagnrýni hinnar
hreinu skynsemi.”
Reynzlan er uppspretta þekkingarinnar. Skynsemin notar
þessa uppsprettu. Á sínu lægsta stigi í skynjuninni tekur hún
viö óunnu efni í áhrifum hinnar ytri tilveru á skilningarvitin.
Þetta efni steypir hún síöan í sínu eigin móti, sem er rúm og
tími. Þannig tilbúiö kemur þaö til þess hluta skynseminnar,
sem dæmir og ályktar. þaö er nú orðiö að hugmyndum, það er
að segja, við skynjunina hefir skilningi veriö bætt. Ályktanir
dómgreindarinnar fara allar fram eftir vissum lögum, sem vaida
því að þær skiftast í vissa flokka, Hugmyndaflokkarnir eru
mót, sem skynsemin lætur þekkinguna en á ný ganga í gegnum.
Þegar því er lokið er helmingur þekkingarinnar frá skynseminni
sjálfri. en hinn helmingurinn utan að komandi. Báðir þessir
helmingar eru jafn nauðsynlegir, hvorugur getur verið til án
hins. En þekkíngin, sem þannig er fengin og sem er hin eina
rétta þekking nær ekki lengra en skynsemin sjálf nær; hún hefir
ekkert inni að halda sem liggur fyrir utan takmörk skynsem-
innar, þess vegna getur maðurinn ekki vitað neitt um það sem
skynsemi hans eðli sínu samkvæmt, ekki getur lagt undir sinn
dóm, eða ekki verður gert að ályktunum hennar. Starf hinnar
hreinu skynsemi endar með þremur alsherjar hugmyndum, sem
fela í sér alla hugsun og að síðustu alt, frá sjónarmiði heildar-
innar, alheimsins skoðað. þessar hugmyndir eru það hæsta, sem
skynsemin getur framleitt; hún getur eigi án þeirra verið, en
það er engin sönnun fyrir að nokkur virkileiki sé til fyrir utan
hana sjálfa.
Kant endar “Gagnrýni hinnar hreinu skynsemi ” án þess aö
komast eða vilja ko.nast að nokkurri ákveðinni niðurstöðu um
það sem hafði verið spurning allra heimspekinga á undan honutn,
nefnilega: hvað tilveran sé í insta eöli sínu og hvernig hún sé
til orðin. Hin eina spurning, sem hann spyr er : hvernig
hugsum vér og þekkjum vér? Og þessari spurnitigu svarar hann
öðru vísi en allir höfðu gert á undan honum síðan á dögum
Sókratesar, og byrjar með því nýtt títnabil í sögu heimspek-
tnnar.