Heimir - 01.12.1909, Blaðsíða 11

HEIMIR
§3
sálarinnar er nauösynlegur vegna þess, aö í þessu lífi getur
maöurinn ekki náö fullkoinnun þeirri, sem hann samkvæmt
siöferðislögmálinu á aö ná; og trúin á guð er óhjákvæmileg
afleiöing af viöurkenningu siöalögmálsins. Allar nauösynlegar
ályktanir hinnar nytsömu skynsemi eru þess vegna sannaðar, en
þó ekki á sama hátt og ályktanir hinnar hreinu skynsemi/
Hvor um sig hefir sitt ákveðna starfsvið, og á milli þeirra á
engin mótsögn sér staö, þó niöurstööurnar, sem báöar komast
aö séu ekki hinar söinu.
Þegar meta skal gildi Ivants sem heiinspekings veröur fyrst
og fremst að gæta þess aö hann er höfundur nýrrar aðferðar.
Fyrir hans daga var hin dogmatíska aöferö ráöandi í heimspek-
inni. Hann sýndi fram á aö þessi aðferð leiddi aldrei til neins
sannleika. sem gæti staöist vísindalega gagnrýni. Til aö finna
sannleik, sem þolir rannsókn er nauösynlegt að rannsaka fyrst
af öllu þekkingarmöguleika mannsins. Hann lýsir mannlegri
skynsemi og starfsviöi hennar. Þekkinguna takmarkar hann
viö starfsviö skynseminnar; um þaö sem er þar fyrir utan vitum
vér ekki neitt; hugmyndirnar, sem vér gerum oss um þaö eru
trú en ekki þekking. Þetta var gagnstætt hinni eldri heimspeki,
sem mældi sannleiksgildi hugmyndanna á aöra mælikvarðá,
mælikvaröa, sem oft á tíöum lágu engu nær mannlegri skynsemi
en þaö, sem þeir áttu aö sýna aö væri sannleikur.
Þá skoöun Kants, aö heimurinn, einsog hann er sé heimur
sá, sem skynsemin býr til er erfitt aö hrekja. Þaö er, einsog
hann benti á, mesta fjarstæöa að ímynda sér að allir þessir
hlutir, sem vér skynjum séu í sjálfu sér þaö sem þeir eru í skyn-
juninni. Ljós og hljóð verða fyrst til í auga mannsins. Heim-
urinn, sein vér lifum í og þekkjum er að hálfu leyti gjöröur af
þeim eiginleikum, sem aöeins eru til í sálarlífi voru og skynsemi,
þekkingin er takmörkuö þrátt fyrir öll vor vísindi. Þaö er
alstaöar hægt að komast út fyrir hana, og fj'rir utan hana er
þetta eitthvaö, sein enginn veit hvaö er. Aö staöhæfa nokkuö
um það er þýöingarlaust, því allar slíkar staöhæfingar eru ó-
sannanleg^ar, en aö hafa skoöanir því viövíkjandi er ekki þýöing-
arlaust, Tilgangur Kants var aö sýna fram á takmörk skynsem-