Heimir - 01.12.1909, Blaðsíða 12
S4
HEIMIR
innar og þekkingarinnar. Hann varö nauös'ynlega aö efast um
margt, sein inenn höföu áöur áli’tiö óskeikult, og hann lætur
rnörguin spurningum ósvaraö. Ef vér hugsum um sömu efni og
hann veröum vér nauösynlega að gera hiö sama; vér veröum aö
eíast og vér meguin ekki búast viö aö skynsemin leysi úr öllu
meö óyggjandi vissu.
En þó Kant hafi pétt fyrir sér í því aö uppspretta allrar
þekkingar sé í skynseminni sjálfri og innan hennar starfsviös er
samt ekki hægt aö aöhyllast allar skoðanir hans skynseminni
viövíkjandi. Iiann lætur hana vera útbúna meö of mörgum
eiginleikum, sem efalaust stafar af því aö rökfræöin stóö honuni
miklu nær en hin vísindalega sálarfræöi. I raun og veru er
mjög erfitt aö gera sér grein fyrir aö nokkur ákveöinn eiginleiki
geti veriö til í skynseminni áöur en hún hefir fengiö nokkurt
efni utan aö, vegna þess aö þetta utan aö fengna efni myndar
tilveru skilyröi eiginleikanna. Tími og rúm eru áreiðanlega
ekki til utan skynseminnar, en þau geta heldur ekki veriö til í
henni fyr en aö hún hefir meðvitund um eitthvað sem er í tíma
eöa rúmi. Það veröa þau þó aö vera séu skoðanir Kants réttar.
Rúmiö samanstendur af rúmum, srríáum og stórum, sem veröa
til viö þaö aö skynsemin skynjar stærö hlutanna; vér þekkjum
ekki neitt annaö rúm. Alveg hiö sama má segja um tímann.
Þaö er þess vegna ekki hægt aö fallast á alt sem Kant segir í
“Gagnrýni hinnar hreinu skynsemi”, en á aðal atriöiö, nefnilega
það, aö allar sannreyndir séu bæöi innan að og utan að, aö vér
vitum ekkert annaö um heiminn en þaö sem skynsemi vor sam-
kvæmt sínum eigin lögum getur sagt oss um hann; og aö skyn-
sernin ekki einungis taki á móti áhrifum, heldur einnig skapi
hinn virkilega heim aö nokkru leyti,
Því hefir oft veriö haldið fram aö Kant haldi fram skoðunum
í “Gagnrýni hinnar nytsömu skynsemi,” sem ekki sgu í sam-
ræmi viö sumar hinar fyrri skoöanir hans. En þess ber aö gæta
aö Kant er hér aö tala um aðra hliö hins andlega lífs, viljann,
en ekki skynsemina. Og hann heldur franr aö í mannlífinu eigi
viljinn altaf aö sitja í fyrirrúmi fyrir hinni hreinu skynsemi.
Þess vegna er jafnvel ekki nauösynlegt aö skoðanirnar séu í