Nýjar kvöldvökur - 01.10.1912, Blaðsíða 22

238
NYJAR KVÖLDVÖKUR.
ar landshagsskýrslur og stjórnartíðindi, sem
ekki koma neinu bókmentalélagi við, heldur
landsstjórninni að sjá um. Rað á alt að fara
að verða svo ramíslenzkt, að það kemst ekkert
að — ekkert af öllum þeim andlegu og prakt-
isku straumum og ölduföllum, sem ólga með-
al þjóðanna í vísindunum, sögunni, umbrotum
mannsandans, sem setja litinn og markið á
hinn mentaða heim þar ytra, fær að komast
að fyrir fornbréfum, alþingisbókum og tilvon-
andi jarðabókum, ættartölum o. fl. Retta er að
sönnu gott fyrir 10 — 20 menn á landinu, en
hvað eiga þá hinir að hafa? Við hérna út í
einangrinu þurfum þó að fá Ijós og líf að
sunnan — meira en heiur verið. Við þurfum
að fá íslenzkt »Frem«, til þess að geta fylgst
með. Og engum er það skyldara en mentafé-
lögunum að greiða þesskonar straumum veg
að landinu, heim og inn til þjóðarinnar. Reir
sem stunda sögu lands vors, hafa söfnin við
hendina, og hvað miklu sem rutt verður út af
heimildarritum, verða þeir samt að vera við
söfnin. Rað er því annað og meira sem við
þurfum með en þau.
Þá er nú Rjóðvinafélagið á einu leitinu. Rað
er nú hálfgert að ganga inn í forneskjuna líka.
Andvari í sumar flutti mynd af Einari Ásmunds-
syni í Nesi og laglega rifaða æfisögu hans —
og var það vel og maklegt. Hann flytur þrjár
pólitískar ritgjörðir, tvær eftir Einar prófessor
Arnórsson ríkisréttarsögulegs efnis og eina eftir
Einar Hjörleifsson um jarlsstjórn hér á landi.
Eigi er að efa að þær séu vel og rétt ritaðar,
en eg er enginn »pólitíkusi« og leiði því hjá
“ier að fella nokkurn dóm um þær. En tveim
ritgerðum vildi eg beina athygli manna að:
önnur er um heimilisiðnað á Norðurlöndum
eftir Ingu Láru Lárusdóttur fráSelárdal; þar er
fyrst talað um hvað mikið sé unnið heima í
Noregi og SvíJjjóð, og nemur það miklu fé,
sem heimilin græða á þeirri vinnu. En hér er
allur heimilisiðnaðui að' hverfa. Fólkið er farið
að kaupa sokka og vetlinga í búðunum, og
flest af hinum fagra, forna heimilisiðnaði vorum
er nú týnl og tröllum gefið — flest alveg gleymt.
Salún, glitvefnaður, spjaldvefnaður, flosvefnaður,
skinnsaumur, rósasaumur o. m. fl. er alt horfið
— hver kann það nú? Ritgerðin er orð í tíma
talað, en fer líklega gagnslítil fram hjá, fyrst
hún er ekki um pólitík eða fornbréf. Hin rit-
gerðin er um áburð og túnrækt eftir Torfa í
Ólafsdal, ágæt ritgerð, sem hver bóndi ætti að
lesa. Svo er ýmislegt smávegis, gömul kvæði
o. fl„ sem getur verið nógu gaman að fá með.
Almanakið er stærra en það hefur nokkurn-
tíma verið áður og kennir þar margra grasa
bæði af fornu og nýju, og yíirleitt má telja
það gott, þó að sumt sé hálflélegt, er ekkert
í því ónýtt. Metratöflurnar eru þarfar og góð-
ar en óþarflega nákvæmar fyrir almenning, og
margir sem ekki .botna í þeim.
Rriðja bókin er um Warren Hastings, hinn
mikla enska grjótpál, sem mest og best vann
að því að svæla lndland undir yfirráð austur-
indía-verslunarfélagsins enska seint á 18. öld
(1773—85). Bókina hefur ritað Macauly, hinn
mikli ritsnillingur Englendinga, og Einar Hjör-
leifsson hefur útlagt hana með mestu snild að
máli. Ætla mætti því að bókinni yrði vel tek-
ið — en því fer fjær en svo sé. Rað kemur
flestum saman um að hún sé mjög leiðinleg.
Og það er ekki svo óskiljanlegt. í raun og
veru er bókin aðeins ritdómur um aðra, held-
ur lélega bók um sama mann eftir annan Eng-
lending, og er því gert ráð fyrir að mönnum
séu flest aðalatriðin kunn áður, bæði uni af-
stöðu viðburðanna og sumt af viðburðunum
sjálfum. Menn koma því hér á landi eins og
ofan í mitt ókunnugt efni sögunnar. En svo
er þessi kafli sögunnar svo fjærri okkur, svo
langt frá því að geta snert hugi vora að nokkru,
að oss hér er flestum svo hjartanlega sama
um frammistöðu ensks fjárgróðafélags austur
á Indlandi fyrir 130-140 árum. Og alt hið
langa mál um málaferli hans, eftir að hann
var kominn heim, kemur ekki við nokkurn
mann hér, og því síður af því að fáum er
kunnugt um enskan réttargang. Bókin er mik-
ilsverð í augum Englendinga, en hjá oss hlýt-
ur hún að fara fyrir ofan garð og neðan, og