Nýjar kvöldvökur - 01.01.1936, Blaðsíða 11

MATTHÍAS JOCHUMSSON
5
skap yfir þessari dauðans hræðslu samtíma-
manna sinni við að sjá nokkru sinni framan
í ferska hugsun. En þegar vér nú lesum
bréf hans, ræður og ritgerðir og berum það
saman við afrek þeirra, er gerðu sig að
dómurum yfir honum, er ekki hægt að varast
það að líta á þessa aðstöðu sein hverja aðra
glettni örlaganna, glettni, sem hefur reynd-
ar endurtekið sig í hvert sinn, sem fæðst
hefur maður, sem í andlegum efnum er
höfði hærri en allur lýðurinn.
»AUMINGJA ÞRÆLDÓMSINS BÖRN«.
Það sem hneykslaði menn einkum í fari
sr. Matthíasar var hin rótgróna fyrirlitning
hans á kreddunum, öllu hinu steinrunna,
skilningsdaufa og vanabundna, en hinsveg-
ar hnittni hans, hispursleysi og orðhreysti,
þegar hann vegur að þessum nátttröllum
með sínu hárbeitta andans sverði.
»Þú trúir því ekki, hvílíkur viðbjóður mér
er að kredduofstækinu«, segir hann við einn
kunningja sinn. »Það gerir alla menn að
fíflum og fáráðlingum«. »En það er annað
að lifa á lambsfóðrum en að efla dýrð drott-
ins hjá ómyndugum lýð. Rétttrúnaðinum
"fylgir alltaf skynsemisskortur og þröng-
sýni.«. »En aumingja þrældómsins börn
skilja ekki frelsisins evangelium. Þetta er
grimmur en stöðugur sannleikur« (bls.
.260). í annað skipti segir hann, að sér finn-
ist allar þjóðir vera eins og hestar í hafti
•eða kolar í neti. »Það má láta þá taka við-
bragð, en hnappeldan heldur og netið rifn-
ar ekki, nema í aftökum og ef stórfiskar
•slæðast í þau« (259).
Hann örvænti um rétttrúnaðiun vegna
Jiess að hann taldi það jafn ógerlegt fyrir
alþjóð manna, að tileinka sér hann á ný og
að lifa upp liðna tíð aftur. »Vér verðum að
fylgjast með sannleiksstríði veraldarinnar«
■(372). Hver tími verður að leita sannleik-
ans á ný, hvað sem allt hefðarvald segir og
hverjar sem afleiðingarnar verða. »Þessum
hugmyndum«, segir hann, »hefi eg reynt að
vera trúr allt frá barnsbeini og vonast til að
verða það til dauðans«.
»ÞEGAR ALLTAF ER HORFT AFTUR
í aldirnar en aldrei fram á við, þá er allt
guðlegt kennt andlaust, vitlaust eða aftur
á bak« (447). En vitlausar kennisetningar
fordjarfa sanna guðstrú«. Honuni virðist
mikið af því, sem unnið var fyrir kirkjuleg
málefni um hans daga, vera unnið fyrir
gýg, unnið án trúar og út úr réttu sam-
bandi við lífs og framsóknarlögmál vorra
daga« (532). »Menn geta ekkert guðlegt
séð, nema gegnum skjáglugga« (541).
Hættan við þetta skorðaða og vanabundna
er sú, að menn verði að andlegum eintrján-
ingum. »Að mér sækir sorg með hríðum yf-
ir orthodoxu kirkjunum, að þær eru á eftir,
fjörlausar, þrælbundnar og vantrúaðar á
það sanna hjá hinum vantrúuðu eða krítísku
vísindamönnum, nl. guð í ölllu, guð í evo-
lution heimsins, guð í skynseminni guð í
allsherjar opinberun mannsandans, sem mér
finnst oft vera aðalopinberunin, en hin sér-
staklega einungis þáttur í þeirri«. »Sönnum
guðsmönnum eru allir vegir færir til himna-
ríkis« (293).
KENNINGIN UM DJÖFULINN.
Það var sérstaklega fyrir andmæling sr.
Matthíasar á útskúfunarkenningunni, sem
hann bar villutrúarorð og hlaut biskups-
áminning. Löngu seinna hendir hann mikið
gaman að þessu í bréfi til Vald. Briem,
vinar síns og segir þar meðal annars eftir
það að hann er búinn að iýsa því, hvernig
hann vilji að trúin sé við vöxt:
»Kennisetningarnar eru ýmist orðnar of
þröngar eða hrein heimska — jafnvel guð-
last, eins og útskúfunarkenningin, eða
kenningin um djöful, sem Magnús sálar-
háski sagði að sí og æ veitti guði mörg og