Sjómannadagsblaðið - 12.06.1960, Blaðsíða 29

Fyrsta gufuskip veraldar í reynsluferð órið 1543
Ef að Spánverjar hefðu veitt gufuskipinu meiri áhuga, er ekki ólíklegt, að „flotinn
ósigrandi“ hefði getað siglt inn Ermarsund fyrir gufuafli og ekki tapað sjóorrustinni
við brezka flotann árið 1588.
Fyrir rúmum 400 árum fór Blasco
de Garay, sjóliðsforingi í hinum
mikla keisaralega flota Spánverja,
reynsluferð á skipi, sem hann hafði
látið útbúa með gufuvél. Sennilegt
er, að margt liti öðruvísi nú út á
spjöldum sögunnar, ef ráðamenn á
Spáni hefðu skynjað, hvað þarna var
að gerast. En af ýmsum ástæðum var
þessi stórfellda uppgötvun dregin í
dróma og aldrei hrint í framkvæmd.
A þeim tímum voru kringumstæð-
ur þannig, að stórveldin í heim-
inum voru svo afturhaldssöm gagn-
vart öllum byltingarkenndum nýj-
ungum, sem gátu valdið því, að flota-
veldi þeirra yrðu svo að segja úrelt
á örstuttum tíma. Og jafnvel 250 ár-
um síðar barðist brezka herstjórnin
með kjafti og klóm gegn því, að taka
gufuaflið í þjónustu flotans! Löngu
eftir að gufuknúin skip var raun-
veruleg staðreynd og byrjuð að sigla
um höfin, hélt flotastjórnin áfram
fast við seglin, og notaði eingöngu
gufuknúna báta til þess að draga
hinar stóru og tignarlegu freigátur
út frá höfnum. Síðar átti það einnig
eftir að ske, að sagan endurtæki sig
gagnvart kafbátunum, sem flota-
stjómin fordæmdi lengi vel og taldi
þá aðeins vonlausa tilraun fátækari
þjóða til þess að vega upp á móti
hinum stórfellda herskipaflota Bret-
lands.
Herforingjarnir á tíma Karls V.
Spánarkeisara hugsuðu alveg út frá
sömu forsendu. Þeir óttuðust, að
hinn mikli floti af freigátum og gal-
eiðum yrði ónothæfur, ef vélrænn
kraftur — sem jafnt í logni og mót-
vindi gæti komið skipi áfram án
segla og ára — yrði almennur á höf-
unum. Blasco de Garay og hið
„rjúkandi skrýmsl“ hans, eins og
skipið var nefnt, var því álitinn stór-
hættulegur, sem að áliti herforingj-
anna yrði að berjast gegn með öllum
hugsanlegum ráðum.
En málum var þó þannig komið,
að þessi rangsnúni Blasco de Garay
hafði unnið hugmynd sinni fylgi
meðal allmargra áhrifamikilla Spán-
verja, og hans heitasta ósk var, að
koma því svo fyrir, að keisarinn
sjálfur og ríkiserfinginn yrðu við-
staddir, þegar reynsluferðin yrði far-
in. En að fá keisarann til þess var
ekkert áhlaupaverk og þurfti að hafa
áhrifarík sambönd á æðri stöðum
til að koma slíku í framkvæmd.
Don Enrico, fylkisstjóri í Kastalíu,
var ekki ófús til þess að reyna, að
koma slíku á framfæri við keisar-
ann, og Don Pedro, fjármálaráðherr-
ann, gaf einnig loforð um, að leggja
fram sitt liðsinni. En það var þó
fyrst, er tekizt hafði að fá stallmeist-
ara keisarans, hinn unga aðalsmann,
Francisco Gravalla, í hópinn með
þeim, að tókst að fá keisarann til
þess að gefa loforð um, að vera við-
staddur, þegar de Garay færi í
reynsluferðina.
En andstæðingar de Garays voru
heldur ekki aðgerðalausir. Þeir
ákváðu að notfæra sér þann ríg og
óvild, sem ríkti milli fjármálaráð-
herrans Don Pedros og varakanzlar-
ans Ravego. Þeim tókst að fá Ravego
á sitt mál — en þó of seint. Keisar-
inn hafði skömmu áður veitt loforð
sitt um að vera viðstaddur þessa
miklu viðhöfn, er átti að fara fram
frá Barcelona.
Ravego, sem varð öskuvondur yfir
því, að andstæðingur hans skyldi
verða fyrri til, ræddi málið við
fjöldamarga háttsetta sjóherforingja
og náði einnig samstarfi við hinn
hataða og hættulega Rannsóknar-
rétt. En niðurstaðan af öllu þessu
ráðabruggi varð sú, að bezt væri að
láta ekki á neinu bera í bili. Ef til
vill væri hinn umdeildi sjóherfor-
ingi aðeins svikari — eða fáráðling-
ur. Og sá möguleiki gat einnig verið
fyrir hendi, að reynsluferðin yrði
eintóm mistök, þannig að ekki að-
Lengi eftir að gufuorkan var viðurkennd og hagnýt staðreynd, til þess að knýja skip
áfram, hélt enska flotastjórnin sér fast við seglaútbúnaðinn og notaði gufuskip eingöngu
til þess að draga hinar seglbúnu freigátur út frá ströndinni.
SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ 13