Sjómannadagsblaðið - 12.06.1960, Blaðsíða 56

KYNLEGIR FUGLAR
Þessir kynlegu fuglar liggja ekki á eggjum sínum, en verpa þar sem hiti er í jarSveginum.
Sumir safna saman skógarlaufi, sem síSan hitnar í, og heldur eggjunum hœfilega heitum.
Meginland Ástralíu og eyjarnar í
norðri eru aðsetur fugla, sem eru
silalegir í hreyfingum, dökkir eða
brúnir að lit og af stærð alifugla.
Þeir eru stórfættir og kallast einu
nafna Stórfætlingar (Megapodiiae).
Þeir fljúga næstum aldrei, hafa garg-
andi rödd og sjást sjaldan þar sem
menn búa. Fuglar þessir eru kyn-
legir að því leyti, að þeir liggja ekki
á eggjum sínum líkt og aðrir fuglar,
en láta þau ungast út í haugum, sem
þeir búa til. Hinar ýmsu tegundir
Stórfætlinga nota mismunandi að-
ferðir til þess að hita upp varphaug-
ana og halda hitanum í þeim hæfileg-
um, til þess að eggin ungist út. Að-
ferðirnar eru eftir því, hvað bezt
hæfir þeim staðháttum, sem hinar
ýmsu tegundir búa við. Egg sín grafa
þessir fuglar í sólbakaða sanda, eld-
fjallajarðveg eða hauga, sem hiti
myndast í við gerjun. Ein tegund,
sem heima á í Ástralíu, kallast Mallí
(Mallee). Hann býr til geysistóra
hauga úr jarðvegi og jurtaleifum og
notfærir sér á þann hátt sólarhita og
hita, sem myndast við efnabreyting-
ar. Honum tekst að halda hitanum
í haugnum 92° á Fahrenheit, og hita-
breytingum, sem ekki fara yfir 1° F.,
þrátt fyrir misjafnt veðurfar. Ung-
arnir sjá aldrei foreldra sína, þeir
koma úr eggjunum langt niður í
jarðveginum, brjóta sér braut upp
á yfirborðið, hlaupa inn í skógar-
þykknið alfiðraðir, og eru færir um
að bjarga sér sjálfir frá byrjun.
Fyrstu Evrópumenn, sem fengu
vitneskju um þessa fugla, voru menn,
sem komu til baka úr leiðangri Mag-
ellans (1519—1522). Gemalli Careri,
sem var einn þeirra, segir í endur-
minningum sínum frá fugli á stærð
við lítinn alifugl, verpi fuglinn eggj-
um stærri en hann er sjálfur, grafi
þau í jörðu og láti hita frá sól og
sandi unga þeim út. Þeirra tíma Ev-
40 SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
rópumenn trúðu því, að til væru
djöflar og hafgúur, en þeir trúði
ekki því, að til væru fuglar, sem
unguðu út eggjum sínum á þennan
hátt. Sögu Careris vra vísað á bug
og hún talin vera uppspuni.
Þegar landnemar Ástralíu fundu
stóra hauga langt inni í landi, furð-
aði þá á því, að mæður af kynstofni
frumbyggjanna skyldu byggja slíka
sandkastala til skemmtunar fyrir
börn sín. Seinna fundu landnemar
Norður-Ástralíu stóra hauga, þeir
töldu hauga þessa vera legstaði
stríðsmanna. Innfæddir menn sögð-
ust hvorki byggja hauga fyrir börn
eða dauða menn. Þeir fullyrtu, að
haugarnir væru hreiður fugla. En
hver gat trúað jafn ótrúlegum sög-
um villimanna ? Landnemarnir héldu
áfram að efast um sannleiksgildi
sögusagna villimannanna um hina
tilbúnu hauga. Árið 1840 var hér
skjótur endir á gerður. John Gilbert,
brautryðjandi í náttúrufræði, gróf
inn í haugana og fann þar auðvitað
egg. Innfæddir menn brostu í kamp-
inn.
Þegar ég heyrði um þessa varp-
hauga, fór ég að hugsa um, hvers
vegna aðrir fuglar hefðu ekki tekið
upp þessa aðferð líka. Hvers vegna
unguðu þeir ekki út eggjum sínum
á þennan auðvelda hátt, í stað þess
að taka á sig hættur og erfiði, sem
venjuleg útungun hefur í för með
sér? Eftir að hafa gefið gætur að
Mallífuglinum, furðar mig ekki leng-
ur á þessu. Bygging og viðhald varp-
haugsins útheimtir mikla leikni, en
auk þess mikið erfiði mestan hluta
ársins. Venjuleg útungun hlýtur að
vera auðveldari á allan hátt.
Stórfætlingar á Celebes- og Mol-
ucca-eyjunum hafa tamið sér aðferð-
ir, sem ekki útheimta alveg eins mik-
ið erfiði. Loftslag er heitt og hita-
breytingar litlar eftir árstíðum. Þar
sem fuglarnir hafast við, skyggir
skógurinn á jarðveginn, hann hitnar
Mallí-karlfugl að verki í birtingu að vori til. Hann opnar útungunarhauginn til þess að
láta of mikinn hita, sem myndazt hefur við gerjun, rjúka burt og viðheldur þannig
hitanum í 92° F.