Ægir - 15.12.1974, Blaðsíða 12

er, að það sé gert, því að höfundur Fitjaannáls
hefur ekki haft spurnir af drukknun þeirra.
í kaupmannaskýrslu frá því í október 1704
er vikið að slysförunum 8. marz 1700, en þar
er sagt, að þann dag hafi farizt 33 skip og
með þe;m 150 menn. Undir þessa skýrslu rita
m. a. kaupmenn frá þeim kaupsvæðum hér-
lendis, þar sem manntjón varð.4B Skipatalan
er hin sama og ég hef hér áður talið hina
sennilegustu, enn mannfjöldinn ekki, og þykir
mér sanni næst, að misminni eða öllu heldur
misritun valdi, skrifað hafi verið 150 fyrir
160.
Ekki ber annálum saman um, hvað margir
hafi farizt í sjó hér við land árið 1700. Valla-
annáll telur þá hafa verið 153, Fitjaannáll 200
og Eyrarannáll 300. — Espólín hefur um þetta
svofelld orð: „Svo segir Þorlákur Markússon
að farizt muni hafa í sjó 400 manna þann
vetur allan, en eigi veit ég annan sann á því“.4fi
Það er fremur fátítt í Árbókum Espólíns, að
þannig sé sleginn varnaglinn. Ég hef ekki get-
að komið auga á, að í hinni miklu og grautar-
legu annálasyrpu Þorláks Magnússonar,47 sem
að hluta hefur verið prentuð undir heitinu
Sjávarborgarannáll, standi tala sú, sem Espó-
lín greinir. Svo mætti þó virðast, að fyrrgreind
tíðindi hefðu þótt það umtalsverð, að Þorlákur
hefði helzt getið þeirra í annálssyrpu sinni. En
hvað sem því líður, hafa fræðimenn tekið fyrr-
nefnda frásögn Espólíns góða og gilda, svo
sem sjá má í ýmsum sagnfræðiritum.48
Eftir slysadaginn mikla 8. marz urðu enn 5
skiptapar sunnanlands í þeim sama mánuði,
og þá drukknuðu 10 menn.40 Enn fremur fór-
ust tveir bátar í Breiðafirði þetta ár og með
þeim 10 manns.50 — Hvort skip hafi týnzt
fyrir Vestfjörðum eða Norðurlandi árið 1700,
er öldungis óvíst, en fremur er líkiegt, ef svo
hefði verið, að þess væri getið í Eyrarannál og
Vallaannál.
Af þeirri könnun, sem ég hef gert, virðist
helzt mega ætla, að drukknað hafi í sjó hér við
land 185 menn árið 1700 og þar af 165 menn
þann 8. marz.
í bænarskrá til konungs, sem samin var
og undirrituð á Alþingi 2. júlí þetta ár, er
greint frá sérlega erfiðu árferði og bágum
kjörum landsmanna. Síðan segir á þessa leið
í íslenzkri þýðingu: „Fyrir utan áðurlýst
ástand fórst síðastliðinn vetur fjöldi báta með
svo mörgum mönnum, að frá því landið byggð-
ist munu aldrei á einu ári hafa drukknað jafn-
margir menn“.51
Ekki mun fjarri lagi að áætla mannfjölda
á Islandi árið 1685 um 30% af því, sem hann
er nú. í ljósi þess ætti manntjónið á góuþræl-
inn 1685 að samsvara því, að við misstum
nú í sjó á einum degi sem næst 460 menn. En
ef miðað er við tölu drukknaðra allt árið 1685,
ætti hún að jafnast á við það, að við misstum
nú í sjó í kringum 610 menn á einu ári. Láta
mun nærri, að mannfjöldi hér á landi nú sé
ferfaldur á við það sem hann var um aldamót-
in 1700. Þess vegna ætti manntjónið, sem varð
8. marz árið 1700, að vera áþekkt því, að nú
drukknuðu í sjó 660 íslendingar á einum
degi. En ef miðað er við heildartölu drukkn-
aðra allt árið 1700, ætti hún að samsvara því,
að nú færust hér í sjó 740 menn á einu ári. —
Það er því ekki út í bláinn að kalla 1685 og
1700 sjóslysaárin miklu.
HEIMILDIR
1 AnnálsgTeinar séra Sigurðar Jónssonar í Holti
eru gagnslausar, að því er rannsóknarefninu
viðkemur.
2 Annálar 1400—1800, gefnir út af Hinu ísl.
bókmenntafélagi (Ann. Bmf.) I, 593. — Mæli-
fellsannáll er ekki varðveittur nema í einni af-
skrift, mjög gallaðri, eftir Gísla Konráðsson,
meðan hann var ungur viðvaningur. Hannes
Þorsteinsson (Ann. Bmf. I, 545—49) segir
hann hafa breytt fi'umriti gerræðislega, en
væntanlega oftar af mislestri, því Gísli kveðst
hafa skrifað upp annálinn eftir fúnum óheil-
um skræðum, sem síðan eru glataðar. Hið
ranga í hinni tilvitnuðu annálsgrein getur því
verið verk G. K., en ekki verk Ara, og gat
orðalag frumrits verið þessu líkt: „ . . . ofsa-
veður með veltubrimi, regni og miklu fjúki, og
á sjávarsíðu í Hegranessýslu lömdust og
brotnuðu yfir 30 skipa, stór og smá. Skemmd-
ust og brotnuðu skip í Eyjafirði og víðar.“ Þá
gerðist þetta á þurru.
3 Lbs. 50 fol.
4 Ann. Bmf. II, 470. — Við þessa heimildar-
tilvísun er hér ætíð átt, þegar vitnað verður
til Kjósarannáls um sjóslysin 1685.
5 Árb. Esp. VIII, 8.
6 Ann. Bmf. II, 268. — Við þann heimildarstað
er ætíð átt, þegar vitnað verður til Fitja-
annáls um sjóslysin 1685.
7 Ann. Bmf. II, 523. — Sé vitnað í Hestsannál
um sjóslysin 1685, er ætíð um þennan heim-
ildarstað að ræða.
386 — Æ GI R