Ægir - 15.12.1974, Blaðsíða 9

brotnuðu skip á Eyjafirði og víðar“. -— Mein-
legt er, að frumtexti séra Ara er glataður og
hin eina afskrift, sem kunn er (eftir G. K.),
þykir ótraust.2
Víst virðist sem hér sé um annálsverðan at-
burð að ræða, og vegna hans gat afkoma
fjölda manna verið í húfi. En séra Eyjólfur
Jónsson á Völlum í Svarfaðardal, sem var lær-
dómsmaður mikill og í hópi hinna skilbeztu
annálsritara, víkur ekki að þessu fárviðri né
skipatjóni einu orði, og samá er að segja um
Pál Vídalín í Víðidalstungu. — Hvort er lík-
legra, að annálshöfundur (eða Gísli Konráðs-
son, eftirritari) sé þarna að skálda eða Páll
Vídalín og séra Eyjólfur á Völlum hafi ekki
haft spurnir af þessum atburði eða þeim hafi
ekki þótt hann annálsverður? Miðað við ann-
að efni, sem varðveitt er í annálum Páls og
séra Eyjólfs, má það teljast með ólíkindum
að þeir segðu ekki frá þessum atburði, þar
sem hann gerist að telja má á bæjarhlaðinu
hjá þeim. Ef ekki kæmi annað til, mundi ég
eigi treysta mér til að skera úr, hvort meta
ætti meir til heimildagildis, þögn þeirra tví-
menninganna eða frásögn og lýsingu séra Ara.
Þann 4. júli 1701 þingaði sýslumaður Skag-
firðinga, Þorsteinn Þorleifsson á Víðivöllum,
við Vallnalaug, en þar var þriggja hreppa
þingstaður, og var tilgangurinn að taka þing-
vitni um ástandið í sýslunni. Um það var síðan
samin skýrsla, sem er á dönsku, en í henni
segir m. a. þetta í íslenzkri þýðingu:
„Dagana 20.—21. ágúst árið 1700 gerði mik-
ið ofsaveður á Norðurlandi. Brotnaði þá mikill
fjöldi báta eða mestur hluti bátanna í sýsl-
unni og víðar í Norðuramtinu. Þó að guð
vildi gefa björg úr sjónum, getur fólk ekki
borið sig eftir henni vegna bátaleysis. Það
hefur ekki efni á að kaupa við til viðgerðar,
enda er timbur ekki heldur fáanlegt".
Undir þessa skýrslu ritar sýslumaður, 6
bændur og 5 prestar ásamt prófasti, sem er
séra Ari Guðmundsson, höfundurinn að þess-
ari frásögn Mælifellsannáls.3 — Með þessum
hætti reynist stundum unnt að sannprófa
heimildagildi annála.
í Kjósarannál, sem Hannes Þorsteinsson
þjóðskjalavörður telur að Einar Einarsson
prófastur í Görðum á Álftanesi hafi skrifað,
segir þannig við árið 1685:
„Meintist síðan ísland var byggt, að ei
mundu fleiri menn af fiskibátum drukknað
hafa hér við land á einum vetri“.4
Vitanlega fæst aldrei úr þvi skorið, hvort
þessi ágizkun Einars prófasts í Görðum kunni
að vera rétt. Aftur á móti þekki ég ekki varð-
veittar heimildir, sem geta um jafnmikil sjó-
slys á íslandi fram að þessum tíma og urðu
á árinu 1685 og þá sér í lagi um veturinn, en
Jón Espólín greinir frá því, að í sögunni hafi
þessi vetur hlotið nafnið mannskaiðavetur.3
Oddur Einarsson á Fitjum í Skorradal, en
hann er höfundur Fitjaannáls, kveður þannig
á um mannskaðana árið 1685:
„Samantaldist, að á því ári hefðu í sjó
drukknað 191 og orðið 19 skiptapar“.fl
Oddur er einn annálsritara um þessar tölur,
og verður síðar reynt að athuga, hvort þær
muni vera trúverðugar. Hann segir einnig að á
einum og sama degi hafi drukknað 136 menn.
Höfundur Hestsannáls, séra Benedikt Péturs-
son á Hesti í Borgarfirði, getur þess og einn-
ig,7 en hins vegar nefnir séra Eyjólfur á Völl-
um töluna 132.8 Þessi óhappadagur var góu-
þrællinn, sem þetta ár bar upp á 9. marz.
Allir samtíma annálsritarar, sem vitnað er
til, geta þessara slysfara að einum undan-
skildum, Gísla Þorkelssyni á Setbergi við
Hafnarfjörð. Hann var að vísu ekki nema 9
ára, þegar þær urðu, en ærið oft hefur Gísli
verið fjær kominn tíðindum í annál sínum en
í þetta skipti. Sýnir þessi gloppa í annál Gísla,
ásamt mörgu öðru, hversu valt er að treysta
annálsritun hans.
Auðsætt virðist, að frásagnir Kjósarannáls
og Mælifellsannáls af þessum slysförum munu
fara næst því, sem rétt verður að telja. Er það
einnig mjög að vonum. Einar prófastur í Görð-
um er heita má á næsta leiti við atburðina, en
sökum þess, hve margt Skagfirðinga var á
skipum þeim sem fórust, er eðlilegt, að í
Skagafirði hafi orðið tíðrætt um slysfarirnar
og menn norður þar hafi viljað hafa af þeim
sem greinilegastar spurnir og þeirra á meðal
hefur að sjálfsögðu verið annálsritarinn Ari
prófastur á Mælifelli.
Kjósarannáll einn getur þess, hvernig veðri
háttaði á góuþrælinn, en það var „stórkost-
legt áhlaupsveður af útsuðri".
Af Stafnesi fórust 7 skip, 3 teinæringar og 4
áttæringar, og af þeim komust einungis 2
menn lífs. Um þessi atriði ber Kjósar- og
Mælifellsannálum11 alveg saman, en höfundur
Kjósarannáls kann nánari skil á björgun
mannanna tveggja, því að hann segir, að þeir
Æ G I R — 383