Ægir - 15.12.1974, Blaðsíða 8

Lúðvík Kristjánsson:
Sjóslysaárin
miklu
/ lokahefti Ægis 1973 birtist önnur grein-
in af tveim, sem Lúðvík Kristjánsson rit-
aði í Sögu 1971, tímarit Sögufélags, og
fjallaði hún um aflabrögð á sautjándu og
átjándu öld. Greinin sem hér birtist með
góðfúslegu leyfi Lúðvíks, er i tengslum við
þessa grein og fjallar um sjóslys á sama
tíma.
Við rannsókn á þeim tíðindum, sem nú verð-
ur fjallað um, er stuðzt við 10 annála, sem rit-
aðir voru af mönnum, er voru uppi allt tíma-
bilið 1685—1704 að tveim undanskildum. Ann-
ar dó fyrir miðju þess, 1691, en hinn fæddist
ekki fyrr en það ár.
Annálarnir eru líka ein meginheimildin að
ritgerð minni hér að framan, en hrykkju þar
skammt einir, og engin tök væru á, nema í
of löngu máli, að Ijúka þar af gagngeru gild-
ismati heimildanna allra. Til uppbótar því
skal nú minnzt á, hver skilyrði annálsritarar
þessir höfðu til að geta farið rétt með fregnir
af skiptöpunum. Þótt suma þeirra kunni að
greina þar á um ýmis atriði, má oft komast
nærri hinu rétta við samanburð, líkt og við
samanburð blaðafrétta nú. Einn bætir upp það,
sem á kann að vanta hjá öðrum. Verið getur,
að hvergi sé frá atburðinum greint nema í
annálum, þótt hann gerðist ekki fyrr en á 17.
eða 18. öld, og samt megi enn fá af honum
trúverðuga mynd, þegar kannaðar hafa verið
frásagnir í heild. Heimildargildi annála er því
oft ærið mikilvægt.
Sumir af annálariturunum virðast hafa
skráð frásagnir af atburðum sama árið og þeir
áttu sér stað. Sjö af þessum annálum ná yfir
allt þetta 20 ára skeið, einn endar 1703, einn
tekur aðeins yfir þrjú ár þess, 1685—1687, og
sá þriðji yfir árin 1700—1706. Af höfundum
þessara annála eru 4 búsettir á Norðurlandi,
og er einn þeirra í Eyjafirði, tveir í Skaga-
firði og hinn fjórði í Húnaþingi. Aðrir fjórir
eru á Vesturlandi, eða nánar tilgreint einn
við ísafjarðardjúp, tveir í Borgarfirði, en einn
á heima á Breiðafirði og á Snæfellsnesi. Loks
eiga tveir heima í Gullbringu- og Kjósar-
sýslu.
Eins og upptalningin sýnir, er enginn ann-
álsritaranna búsettur á austurhelmingi Norð-
urlands, Austurlandi né suðurströnd landsins.
Á Kjósarannál og Setbergsannál er nokkuð
að græða um sjóslysin, þótt lítið sé úr þeim
ao hafa varðandi aflabrestinn. Það mundi auka
traust okkar á gildi hvers annáls, ef upplýsing-
ar um aflabrögð 1685—1704 væru þar miklar
og réttar. Þar virðist Eyrarannáll skara fram
úr, sem Magnús sýslumaður Magnússon á
Eyri í Seyðisfirði vestra reit og endar 1703.1
Ennþá nær mestu útgerðarstöðvum var Breið-
firðingurinn Jón Ólafsson, sem fluttist á Snæ-
fellsnes og reit Grímsstaðaannál. En hann
fæddist ekki fyrr en 1691, og því er minni
stoð í honum en Magnúsi á Eyri.
Hér skal ekki fjölyrt um þann mun, sem
eðlilega var á kunnugleik hinna annálsrit-
aranna um aflabrögð víðs vegar við land, en
meira kannað, hvernig þeim ber saman í frá-
sögnum sínum af sjóslysunum miklu. — En
áður en að því er horfið, vil ég víkja að ein-
ungis einu dæmi allglöggu um, hvernig annáls-
ritarar geta leitt í ógöngur, en aðrar sam-
tímaheimildir komið manni úr þeim.
Séra Ari Guðmundsson á Mælifelli í Skaga-
firði hefur skráð í annál sinn við árið 1700:
„Fjórum dögum eftir Maríumessu fyrri, sem
var 20. og 21. Augusti, gerði ofsaveður með
veltubrimi, regni og miklu fjúki, að (sic) á
sjávarsíðu í Hegranessýslu lömuðust og brotn-
uðu yfir 30 skip, stór og smá. Skemmdust og
382 — Æ GI R