Ægir - 01.02.1986, Qupperneq 8

Skinnklæddur sjómaöur. í skinnklæö-
unum er Kristján Þórsteinsson, fyrrver-
andi húsvörður Fiskifélags íslands.
und krónur úr landsjóói til bún-
aðarskólahalds en 200 krónur til
stýrimannakennslu.
Þótt atorkusamir einstaklingar
eigi jafnan mikinn hlut í mótun
þjóðfélagssögu, þá ráða aðstæður
á hverjum tíma ekki síður gangi
mála.
Með kútterakaupum frá Eng-
landi 1896/97 og áfram framum
aldamót, varð stökkbreyting í
íslenzkum sjávarútvegi en þessi
útgerð myndaði engin skilyrði
nema síður væri til stofnunar
landsfélags í fiskveiði- og útgerð-
armálum í líkingu við Fiskifélag
Islands. Kútteraútgerðin þróaðist
í stór útgerðarfélög, sem voru
sjálfum sér næg, skiptu beint við
útlönd og stóðu á eigin fótum um
fjármagn.
Þessir útgerðaraðilar höfðu
enga þörf fyrir og enn síður
löngun til að sameinast í lands-
samtökum í útgerðar- og fisk-
veiðimálum. Það var að vísu
stofnað í Reykjavík Utgerðar-
mannafélagið við Faxaflóa til að
sameinast um ráðningarsamn-
inga við sjómenn en það lét
önnur mál lítið til sín taka.
Hinn þáttur útgerðar lands-
manna um aldamótin var enn
árabátaútgerðin og hún var enn
þá að hluta rekin sem undirgrein
landbúnaðar nema í nokkrum
verstöðvum. Þessi útgerð var í
svo hefðbundnum skorðum, að
þargatekki verið um neina breyt-
ingu í þá átt að árabátamenn
stofnuðu með sér landssamtök.
Þá er enn að nefna það sem
stóð öllum landssamtökum fyrir
þrifum á þessum tíma, en það var
hversu samgöngur voru strjálar
milii landshluta og byggða ogþar
með póstsamgöngur og enginn
var síminn.
Loks er svo að nefna það, að
helztu forystumenn þjóðarinnar
voru helteknir af stjórnmálabar-
áttu þessara ára, sem varð illvíg-
ust um það atriði hvort íslands-
ráðherra skyldi sitja á íslandi eða
í Kaupmannahöfn.
Við þessar aðstæður allar í
útgerðarháttum, samgöngum og
stjórnmálum var eðlilegt að það
væri ekki mikil umræða um
landsfélag í fiskveiðum og
útgerðarmálum, það hlýtur að
teljast óumdeilanlegt að það hafi
verið vélbátaútgerðin, sem
hleypti lífi í hugmyndina um
slíkan félagsskap. Að þeirri
útgerð stóðu að miklum hluta
einstaklingar um allt land og þá
vantaði bæði fjármagn og kunn-
áttu til þeirrar útgerðar og marg-
víslega aðstoð aðra sem kallaði á
félagsskap og í sama mund kemur
síminn og samgöngur taka að
batna, og landið fékk framfara-
sinnaðan ráðherra, með setu
hérlendis.
Orð er til alls fyrst
Svo er talið af fróðum mönnum,
að hugmynd um félagsskap líkan
þeim, sem Fiskifélag íslands síðar
varð, sé fyrst orðuð á prenti í
tímariti Hins íslenzka bókmennta-
félags 1883, í ritgerð síra Þorkels
Bjarnasonarprestsá Reynivöllum
í Kjós og þingmanns Gullbringu-
og Kjósarsýslu. Ritgerðin ber
heitið: „Um fiskveiðar íslendinga
og útlendinga að fornu og nýju",
og þar fjallar síra Þorkell um þá
hugmynd sína um stofnun fisk-
veiði- og útgerðarfélags á þann
veg að segja má að stofnendur
Fiskifélagsins hefðu getað notað
orð hans óbreytt í sinni stofnskrá.
Síra Þorkell lýkur ritgerð sinni
svo: „Stofna ætti sérstakt félag,
sem hefði það ætlunarverk á
hendi, að efla fiskveiðar lands-
manna, bæta sjávarútveg og alla
verzlun á sjávarvöru. Stjórn
félagsins, en það ætti að ná yfir
land allt, ætti að vera í Reykjavík,
en fulltrúar þess víðsvegar í sjávar-
plássum landsins. Tekjur félags-
ins ættu að vera tillög félags-
manna og árlegt tillag úr lands-
sjóði. Félagið ætti að gefa út ársrit
um framkvæmdir sínar ásamt rit-
gerðum, er lytu að framförum í
aflabrögðum vöruvöndun o.s.frv.
Það ætti að annast um, að menn
væru sendir á fiskisýningar er-
lendis, panta sýnishorn af veiðar-
færum, skipum og bátum, er til
68 - ÆGIR