Ægir - 01.02.1992, Side 34

86
ÆGIR
2/92
Valdimar K. Jónsson og Sigurjón P. Árnason, Háskóla íslands,
og Guðjón Jónsson, Iðntæknistofnun íslands:
Mengun frá íslenskum fiskiðnaði
tnngangur
í þessari grein verður gefið yfirlit
yfir þá þætti, sem helst eru taldir
valda mengun í íslenskum fiskiðn-
aði. Einnig er fjallað stuttlega um
þær leiðir, sem algengast er að
notaða í dag til hreinsunar á sam-
bærilegum efnum úr lofti og frá-
rennsli.
Hér á landi hefur til þessa lítil
umfjöllun verið um mengun frá
fiskiðnaði. Nú er kominn tími til
að þessi mál séu skoðuð í fullri
alvöru. Þetta á ekki síst við í
tengslum við hugsanlega bætta
nýtingu á þeim afla, sem unnin er
í landi. Afla þarf frekari upplýs-
inga um þau efni, sem fara frá
fiskiðnaði út í umhverfið.
Stærð og umfang fiskvinnslu
á íslandi
Islendingar eru ein af 15 stærstu
fiskvinnsluþjóðum heims og sú
þriðja stærsta í Evrópu á eftir
Dönum og Norðmönnum. Árs-
verk við fiskveiðar og -vinnslu eru
um 15.000, en engu að síður
skapar sjávarútvegurinn um 3/4
hluta allra gjaldeyristekna þjóðar-
innar og í raun stendur allt
íslenska þjóðfélagið og fellur með
sjávarútveginum. Fiskveiðar ís-
lendinga árið 1990 voru sem segir
í næsta dálki, svo og skipting fyrir-
tækja sem tengdust fiskvinnslunni
1989.
Vert er að taka fram að frystihús
eru um 100-120, en saltfiskverk-
unarfyrirtæki sem eru flest mjög
smá eru um 300-350. Jafnframt
Afli íslendinga 1990
Botnfiskafli
Þar af: Bolfiskur 619,7 þús. tonn
Þorskur 333,4 þús. tonn
Ufsi 95,0 þús. tonn
Karfi 94,9 þús. tonn
Ýsa 66,0 þús. tonn
Steinbítur . 14,4 þús. tonn
Langa/blálanga . 7,1 þús. tonn
Keila 4,8 þús. tonn
Ósundurliðað .. 4,1 þús. tonn
Þar af: Flatfiskur 54,3 þús. tonn
Crálúða 36,6 þús. tonn
Skarkoli . 11,4 þús. tonn
Sandkoli .. 1,9 þús. tonn
Lúða .. 1,6 þús. tonn
Annar flatfiskur 2,8 þús. tonn
Loðna 693,7 þús. tonn
Síld . 90,3 þús. tonn
Humar 1,7 þús. tonn
Rækja 29,9 þús. tonn
Hörpudiskur 12,1 þús. tonn
Alls 1 .501,8 þús. tonn
Heimild Fiskifélag íslands
Fyrirtæki í sjávarútvegi 1989
Frysting, söltun og hersla 469
Síldarsöltun .................... 21
Lifrarbræ&sla, lýsishersla 5
Síldar-og fiskimjölsvinnsla 19
Ni&ursuða, niðurlagning ... 16
Heimild Atvinnuvegaskýrsla 1989 (15)
þá eru innifalin í uppgefinni tölu
um niðursuðufyrirtæki öll niður-
suðufyrirtæki á landinu en ekki
bara þau sem sjóða niður sjávaraf-
urðir.
Mengun frá fiskvinnslu
Flokkun mengunar
Mengun frá fiskvinnslu er margs
konar en í grundvallaratriðum má
skipta henni upp í þrennt. Loft-
mengun, vatnsmengun í frárennsli
og óþein mengun. Sem dæmi um
óbeina mengun má nefna ónýt
veiðarfæri, ónýt skip og tæki, sem
ekki er fargað á viðeigandi hátt.
Um tvær síðastnefndu tegundir
mengunarinnar verður ekki fjallað
nánar í þessari skýrslu.
Loftmengun
Loftmengun frá fiskvinnslu má
skipta upp í tvennt, annars vegar
er um að ræða hnattræna mengun
og hins vegar staðbundna meng-
un. Með hnattrænni mengun er
hér átt við lofttegundir sem sleppa
út í andrúmsloftið frá fiskvinnsl-
unni en valda takmarkaðri meng-
un á þeim stað þar sem efnin fara
út í andrúmsloftið. Efnin geta hins
vegar safnast fyrir í háloftunum og
valdið breytingum sem eru hættu-
legar vistkerfi heimsins. Gott
dæmi um slíka mengun frá fisk-
vinnslu er notkun freonsambanda
í frystitækjum. Freonsambönd eru
hluti af svokölluðum Klórflúorkol-
efnum (CFC) en þessi efni geta
verið ósoneyðandi efni og einnig
mjög öflugar gróðurhúsaloftteg-
undir. Algengusta CFC efni, sem
notað hefur verið í frystiíðnaði er
CFC-12, en á síðustu árum hefur
dregið úr notkun þessa efnis og í
staðinn hefur komið CFC efni sem
inniheldur vetni eða HCFC-22,