Tímarit lögfræðinga - 01.04.1953, Síða 8

70
Tímarit iögfrœöinga
sekir 6 aurum og allt leiguféð upptækt, hvort tveggja
hálft konungi og hálft biskupi. Auk þess voru okurkarlar
fallnir í forboð af verkinu sjálfu, og máttu því eigi taka
kirkjulega þjónustu né njóta legs í vígðum reit, fyrr en
þeir komust í sátt við kirkjuna. Bann þetta við leigutöku
af dauðu fé var þó ekki iátið ná til landsleigu, og lands-
drottnar tóku því leigu eftir jarðir, sem þeir byggðu (land-
skuld). Um hámark leigu eftir lifandi fé og jarðir segir
ekki í kristinrétti, og hefur veraldlega löggjafanum verið
falin ákvörðun hennar.
Eins og nærri má geta, skipti vaxtatökubann kristin-
réttarins miklu máli um fjáreign manna og fjársafn.
Þó að maður ætti afgangs silfur eða gull eða önnur dauð
verðmæti, þá var þess enginn kostur að ávaxta þær eignir.
Eins og áður var vikið að, tók bannið ekki til landsleigu.
Afgangsfé var því að lögum einungis auðið að ávaxta
með því að verja því til kaupa á búfé, aðallega til kaupa
á kúm og ám, eða til jarðakaupa. En búfjárleiga var alltaf
nokkuð áhættusöm, nema helzt í sambandi við landsleigu,
á þeim tímum, þar sem menn ,,settu á guð og gaddinn" í
miklu ríkara mæli en tiðkazt hefur á síðari tímum, enda
oft óvíst, hvort leigutaki var maður til þess að greiða
horfallið leigufé. Þeir, sem afgangsfé áttu, vörðu því þess
vegna eftir föngum til jarðakaupa, enda má sjá það af fjöl-
mörgum skjölum frá kaþólska tímabilinu og síðar, að
auðmenn sóttust mjög eftir jarðeignum. Og iandeigandi
þótti lengstum gildari maður, að öðru jöfnu, en hinn, sem
enga þúfu átti.
3. Bann kristinréttar við byggingu dauðs fjár á leigu
stóð vitanlega til siðaskipta. 1 kirkjuskipan Kristjáns
þriðja er ekki úr því skorið, hvort dautt fé megi byggja
á leigu eða ekki. Þar segir það eitt, að olcurlcörlum skuli
synja kvöldmáltíðarsakramentis (Isl. fornbr.safn X. bis.
142, 198). En þar þarf ekki að vera átt við þá, sem leigu
hafa tekið eftir dautt fé, heldur við þá, sem tekið hafa of
háa leigu eða selja vöru sína óhæfilega dýrt, sem hvort
tveggja er kallað okur (sbr. t. d. Isl. fornbrs. X. 475 — ok-