Tímarit lögfræðinga - 01.04.1953, Blaðsíða 9

Okur og éJtyld, brot.
71
ur í kaupskap —, 510 — óleyfilega há leiga eftir kúgildi).
Það sýnist hafa farið að tíðkast í Danmörku þegar eftir
siðaskiptin, að menn færu að byggjja dautt fé á leigu og
að þeir hafi tekið frekar leigur fyrir peningalán og korn-
lán, jafnvel 100% p. a. Þess vegna var bannað í Kolding-
recessi frá 13. des. 1558 að taka meira en 5 dala ársvöxtu
af 100 dölum, eða 5% p. a. (Isl. fornbrs. XIII. 157).
Vafasamt er, að hve mikiu leyti ákvæði þessa lagaboðs
hafi fengið lagagildi á íslandi, en til þessa ákvæðis recess-
ins er vísað í lögmannsdómi frá 1608 (Alþb. Isl. III. 150).
En hvernig sem þessu er varið, þá má ætla, að sú hugsun
hafi snemma fest rætur hér eftir siðaskiptin, að leigutaka
af dauðu fé væri leyfileg, ef leigan fór ekki fram úr
5% p. a. Og víst er um það, að Brynjólfur biskup Sveins-
son setur árið 1654 peninga á leigu verzlunarfélaginu gegn
6% ársvöxtum, enda var það leyfilegt eftir reccessi
Kristjáns fjórða 1643, sem einmitt leyfði 6% p. a.,
af lánveitandi vildi ekki láta sér 5% nægja (Matzen
Retshistorie, Tingsret og Obligationsret bls. 123—124).
Samkvæmt D. L. 5—14—5 og N. L. 5—13—3 mátti
taka 6% p. a- af peningum, korni eða öðru, sem lánað
var. Þessi ákvæði D. og N. L. voru ekki lögleidd hér
á landi. En sjálfsagt hafa menn farið eftir þeim í skipt-
um sínum, ef vextir voru teknir og ekki var öðruvísi
samið. Með tilskipun 13. febr. 1767 var vaxtahæð ákveðin
4% p. a. í Danmörku og Noregi. Þessi tilskipun var ekki
birt hér, en aftur á móti var hér birt tilsk. 23. jan. 1771,
sem nam tilskipun 13. febr. 1767 úr gildi, og tilskipun
12. nóv. 1771, sem aftur lýsti tilskipun 1767 í gildi, enda
er venjuleg vaxtahæð sögð vera 4% p. a. í tilskipun um
ávöxtun fjár ólögráða manna 31. ágúst 1774, sbr. og kan-
cellibréf 9. marz 1792. Og sjálfsagt er við þessa vaxtahæð
átt í tilskipun 13. júní 1787, um afnám dönsku einokunar-
verzlunarinnar, í II 19. gr. með orðunum „gangbar rente“.
Með 7. gr. í tilskipun 20. marz 1815, sem sett var íslandi
sérstaklega, eru enn 4% vextir p. a. ákveðnir, þegar sam-
ið var um greiðslu í silfurmynt, en ella, svo og ef víxil-