Tímarit lögfræðinga - 01.01.1970, Síða 64

ÆÐSTA DÓMSVALD Á ISLANDI
SÖGUDRÖG
I.
Á þjóðveldisöld var æðsta dómsvaldið í landinu sjálfu,
enda voru Islendingar þá engum eriéndum aðila háðir í
veraldlegum málum og vald kirkjunnar á sviði dómsmála
lengst af minna hér en annars staðar.
Hér eru ekki tök á að ræða svo nemi skipan dómsvalds
og réttarfars hér á landi á Grágásartímabilinu. Nægja
verður að vísa til Sögu Alþingis, I. l)indi, bls. 70-103, og
rita, sem þar er vitnað til. Höfundur ritgerðarinnar (Ein-
ar Arnórsson) gerir helzt ráð fyrir því, að jafnskjótt og
Alþingi var stofnað hafi verið komið á fót dómstól þar —-
væntanlega 36 manna og verður þá að ætla, að hann hafi
farið með æðsta dómsvaldið. Beinar heimildir eru ekki til,
en ýmis rök eru þcssari skoðun til stuðnings, þótt hitt geti
einnig verið, að dómsvald og löggjafarvald hafi um þetta
skeið verið á sömu hendi.
Árið 965, eða litlu síðar, kornu fjórðungsdómar til. Virð-
ast þeir hafa farið með æðsta dómsvald hver um sig í mál-
um úr sínum fjórðungi. Ýmis mál voru þó endanlega
dæmd á vorþingum heima í héraði.
Skönunu eftir árið 1000 var stofnaður nýr dómstóll —
fimmtardómur — er hafði lögsögu um allt land. Margt
hefur verið sagt um tildrög að stofnun fimmtardóms, en
veigamestu rökin sýnast mér, að staðar- og efnisvaldmörk
fjórðungsdóma voru til ])ess fallin, að deilur yrðu um, að
réttareining var í húfi og erfitt að sækja rétt sinn í hendur
stíflyndra héraðshöfðingja. Stofnun fjórðungsdóma átti
sér og ýmsar sömu rætur.
Fimmtardómur dæmdi sum mál á frumdómstigi, en var
62 Tímarit lögfræðinga