Tímarit lögfræðinga - 20.12.1992, Blaðsíða 9

sýnast alloft notuð, þegar teygt er á mörkum sakarreglunnar, ef tjón hefur
hlotist af hættulegum tækjum eða efnum, þannig að ábyrgð er felld á menn í
tilvikum, þar sem líklega hefði verið sýknað við aðrar (,,venjulegar“) aðstæður.3
Fyrir kemur, að orðið „skærpelse“ er notað um aukna ábyrgð, sem leiðir af
venjulegri beitingu sakarreglunnar.4 Stundum eru þó orðin „streng“ og
„skærpet" notuð að því er virðist sem samheiti.5 Flér má ennfremur minna á, að
víðtækar bótareglur, þ.e. reglur, sem eru „strangari“ en almennar reglur um
ábyrgð á sakargrundvelli, eru af ýmsum norrænum höfundum ýmist nefndar
„strengere ansvarsregler“ (sænska: strikt ansvar6) eða „skærpede (norska:
skjerpede7) ansvarsregler“. Þessi orð eru þó stundum notuð í rýmri merkingu,
þannig að þau eiga ekki eingöngu við um reglur, sem eru víðtækari en
sakarreglan heldur einnig ábyrgð á grundvelli sakarreglunnar, þegar henni er
beitt frjálslega að því er varðar mat á sök eða sönnun.8 Notkun þeirra orða eða
orðasambanda, er hér um ræðir, er því langt frá því að vera fast mótuð.
Ástæða þessarar ósamkvæmni er sennilega m.a. sú, að mat lögfræðinga á
kröfum, sem dómstólar gera í einstökum málum, er oft misjafnt. Sumir álíta
t.d., að um venjulega beitingu sakarreglunnar og venjulegt sönnunarmat sé að
ræða í dómum, sem aðrir telja dæmi um hið gagnstæða. Ýmsir telja jafnvel, að í
einstökum dómum sé hlutlæg bótaábyrgð (bótaskylda án sakar) felld á menn án
þess að um það sé getið berum orðum, en öðrum þykja sömu dómar vera dæmi
um hertar aðgæslukröfur eða vægar sönnunarkröfur. í raun og veru sýnist
ógerlegt að draga í öllum tilvikum glögga markalínu milli herts sakarmats eða
óvenju vægra sönnunarkrafna annars vegar og hlutlægrar ábyrgðar hins vegar.
2. NOKKRIR DÓMAR
Nú skal vikið að því, hvort finna má íslenska dóma, þar sem bótaskylda er
reist á svipuðum rökum og þeim, sem koma fram í „Þyrilsdóminum“ og bera
vitni um rýmkaða gáleysisreglu í þeirri merkingu, er Gizur Bergsteinsson virðist
leggja í þau orð.
I H 1956, 122 og H 1957, 577 voru útgerðarmenn dæmdir bótaskyldir vegna
slysa, sem sjómenn urðu fyrir við vinnu sína um borð í togurum. Hér var
bótaskylda reist á gáleysi samsíarfsmanna tjónþola, en jafnframt var, eins og í
„Þyrilsdóminum", skírskotað til þess hversu starfið var hættulegt. Báðir síðar-
greindir dómar varða slys í tengslum við hættuleg tæki og eru a.m.k. hvað það
-'T.d. Vinding Kruse, bls. 98 og Trolle (1964), bls. 189, sjá og til athugunar Trolle (1969), bls. 23.
JVinding Kruse, bls. 169-170.
5T.d. Norgaard og Vagner, bls. 90-92.
‘Hellner, bls. 67.
7L0drup, bls. 136.
'Jprgensen, bls. 111, Jprgensen og N0rgaard, bls. 89 og N0rgaard og Vagner, bls. 89 o. áfr.
239