Ægir - 01.10.1996, Blaðsíða 29

grenni við gjöful fiskimið, má nefna ís-
ólfsskála í Grindavík, Gufuskála og Út-
skála á Reykjanesi, Gufuskála á Snæfells-
nesi, Skálavík(ur) á Vestfjörðum og víð-
ar, Skáladal í Jökulfjörðum o.fl. Þegar
tímar liðu fóru svo einstaka menn að
hafast við í fiskiskálunum með fjölskyld-
ur sínar allan ársins hring. Þá breyttust
þeir smám saman í þurrabúðir, þar sem
fólk bjó án málnytupenings og lifði al-
farið af fiskveiðum. Var það kallað búð-
seta og voru skorður settar við henni í
lögum.
Á þjóðveldisöld virðast fiskveiðar
einkum hafa verið stundaðar að vorlagi
og eitthvað fram eftir sumri. Það var
eðlilegt þegar þess er gætt að á þeim
tíma var síður von illviðra en um hávet-
urinn og því hægt að hafast við í frum-
stæðum vistarverum í útverum, auk þess
sem sjálf sjósóknin var hættuminni. Á
þessum árstíma máttu bændur og betur
við því að missa fólk frá bústörfum en
þegar lengra kom fram á sumarið og sel-
farir og heyannir hófust. Víða um land
mun afli og hafa verið bestur síðla vetrar
og á vorin og trúlegt er að ferðir í fiski-
skála hafi ekki aðeins verið farnar til að
veiða fisk heldur einnig til eggja-, fugla-
og dúntöku.
Þegar kom fram á síðari hluta 13. ald-
ar færðust fiskveiðar enn í aukana og
margt bendir til þess að útflutningur
skreiðar hafi hafist að einhverju marki
skömmu fyrir aldamótin 1300. Þá leið
brátt að því að búðseta yrði algengari en
áður, sjávarútvegur aðalatvinnuvegur
umtalsverðs hluta þjóðarinnar og að hér
á landi yrði til hópur manna sem hafði
sjómennsku að aðalatvinnu.
Veiðiaðferðir á landnáms- og þjóð-
veldisöld voru næsta fábrotnar og þó
svipaðar þeim sem hér tíðkuðust mikinn
hluta árabátaaldar. Til fiskjar var róið á
árabátum og má telja víst að þeir bátar,
sem fyst var haldið til veiða hér á landi,
hafi verið smíðaðir í Noregi og komið
hingað sem eftirbátar, en svo voru þeir
bátar nefndir sem landnámsmenn
höfðu aftaní skipum sínum til öryggis á
leið yfir íslandsála.
Bátasmíðar hafa vafalaust hafist hér á
landi snemma og vafalítið hafa fyrstu
bátarnir verið litlir, tveggja- og fjögurra
manna för, sem róið var rétt út fyrir
landsteinana til að veiða í soðið. Þess-
konar báta er ekki getið í rituðum heim-
ildum, en þegar fiskveiðar færðust í auk-
ana og tekið var að sækja lengra frá
landi stækkuðu skipin. Teinæringa er
alloft getið í fornritum og voru þeir
flestir á Vesturlandi. Óljóst er, hvort og í
hvaða mæli þeir voru notaðir til fisk-
veiða, en í íslenzku fornbréfasafni er oft
getið um sex- og áttæringa, og virðist
svo sem þeir hafi verið algengustu fiski-
skip landsmanna frá því á 12. öld, og
jafnvel frá upphafi.
Lengst af miðöldum var handfærið
eina veiðarfærið, sem notað var hér við
land, en ein heimild frá síðara hluta 15.
aldar getur um lóðir í Berufirði austur og
er sennilegast að íslendingar hafi lært
notkun þeirra af Englendingum. Lóða-
notkun mun hins vegar ekki hafa orðið
almenn fyrr en síðar.
Fyrstu handfærin vom einföld að allri
gerð og í Guðmundar sögu byskups, sem
Arngrímur Brandsson, ábóti á Þingeyr-
um, færði í letur um 1350, var notkun
þess og aðferðum manna við að stað-
setja sig á sjó lýst svo:
í því kapitido öndverðrar sögu, ergreind-
ist íslands náttúra, segist, að almenningur
þeirrar jarðar fceðist með búnyt og sjádreg-
inn fisk; en sá dráttur er svo laginn, að
menn róa út á víðan sjá, og setjast þar, sem
fjallasýn landsins merkir, eftir gömlum
vana, að fiskurinn hafi stöðu tekið; þess
háttar sjóreita kalla þeir mið; skal þá renna
léttri línu út afborðveginum niður í djúpið
og festa stein með neðra enda, að hann
leiti grunns, þar með skal fylgja boið jám;
er menn kalla öngul, og þar á skal vera
agnið til blekkingar fiskinum; og þatm
tíma sem hann leitar sér matfanga, og yfir
gím beituna, grefur oddhvasst og uppreitt
járnið hans kjaft, síðan fiskimaðurinn
kennir hans viðurkomu og kippir að sér
vaðinum, dregur hann svo að borði og upp
ískip...
Þannig var helstu veiðiaðferð íslend-
inga lýst um 1350 og gæti lýsingin vel
átt við um mestan hluta árabátaaldar. □
ifp SJODÆLUR
ífp
Hp
Með eða án rafmótors
eða segulkúplingu
Grandagarði 5, 101 Reykjavík, s: 562 2950, fax: 562 3760
ÆGIR 29