Ægir - 01.09.1997, Qupperneq 30

UM SJÁV^p
90 ára
Hér má sjá vimmbrögð fyrrí tíma. Tœkin og aðstaðan hafa breyst en þá, eins og nú, var
lögð áhersla á að vanda til meðferðar hráefhis. Hér er verið að ísa í síldarþrcer.
Mynd: Jón&Vigfús/Minjasafiiið á Akureyri
netaveiðar. Mestur hluti aflans á vetrar-
og vorvertíð fór í salt og var seldur á
hefðbundna saltfiskmarkaði íslendinga
í Miðjarðarhafslöndum. Togarar voru á
þorskveiðum á vetrarvertíð og var
rnestur hluti afla þeirra verkaður í salt,
en á haustin var algengt að togara-
menn ísuðu afla sinn um borð og flyttu
hann þannig á erlenda markaði, eink-
um í Bretlandi. ísfiskútflutningurinn
var nýjung, sem hófst með tilkomu
togaranna, og varð útgerðinni drjúg
búbót.
í kjölfar vélvæðingar fiskiskipaflot-
ans hófst nýr þáttur í íslenskri útgerð-
arsögu, síldveiðar á hafi úti. Síldveiðar
höfðu verið stundaðar inni á fjörðum
víða um land frá því á 19. öld, en þar
var einkum um að ræða landnótaveiðar
og mestur hluti aflans mun hafa farið í
beitu. Sama máli gegndi um síldveiðar,
sem reyndar voru með þilskipum á
Faxaflóa á fyrsta áratug þessarar aldar.
Með tilkoinu dekkbáta hófust hins veg-
ar veiðar í herpinót í stórum stíl fyrir
Norðvestur- og Norðurlandi á sumrin
og jukust þær hratt, ekki síst á árum
fyrri heimsstyrjaldar, en þá fékkst mjög
gott verð fyrir íslenska saltsíld á Norð-
urlöndum. Togarar hófu og snemma
þátttöku í sumarsíldveiðum, og þegar
kom fram um 1920 má segja, að ís-
lenskur sjávarútvegur hafi hvílt á tveim
meginstoðum: hefðbundnum bolfisk-
veiðum og síldveiðum.
Fyrstu 15-18 árin eftir upphaf vél-
væðingar voru mikið velgengnisskeið í
íslenskum sjávarútvegi. Aflinn jókst
nánast ár frá ári og vel gekk að selja af-
urðirnar. Saltfiskmarkaðirnir í Miðjarð-
arhafslöndum voru traustir allt fram
yfir lok fyrri heimsstyrjaldar, ísfisksalan
til Bretlands var góð búbót og á Norð-
urlöndum var mikil eftirspurn eftir ís-
lenskri saltsíld og verðið hátt, ekki síst
á fyrstu styrjaldarárunum. Skömmu
fyrir upphaf styrjaldarinnar hófst vél-
væðing í síldarvinnslunni, er Norð-
menn reistu litlar síldarverksmiðjur á
Siglufirði, og mun síldarlýsi fyrst hafa
verið flutt utan frá íslandi árið 1911.
Viðskiptasamningar, sem íslensk stjórn-
völd gerðu við Breta á stríðsárunum,
drógu nokkuð úr velgengni í sjávarút-
veginum, ekki síst á árunum 1917-
1918, og sama máli gegndi um togara-
söluna 1917. Engu að síður verður ekki
annað sagt, en að sjávarútvegurinn hafi
staðið sæmilega keikur að stríðslokum
og flestir þeir, er að honum stóðu,
munu hafa hugsað gott til glóðarinnar
er friður kæmist á að nýju og heimsvið-
skipti færðust í „eðlilegt" horf.
Erfiðleikaskeið 1919-1939
En vonirnar, sem útvegsmenn ólu með
sér við lok heimsstyrjaldarinnar urðu
sér til skammar og þegar á heildina er
litið, hlýtur tímabilið 1919-1939 að
teljast lengsta og samfelldasta erfið-
leikaskeið í íslenskri sjávarútvegssögu á
þessari öld og er kannski helst að jafna
við „litlu ísöldina", 1685-1704, þótt að-
stæður væru ólíkar og orsakir erfiðleik-
anna allt aðrar.
Vandræðin hófust með „síldarkrakk-
inu" árið 1919. Þá um sumarið aflaðist
mikið af síld hér við land og í síldar-
plássum var hvarvetna saltað sem
aldrei fyrr. Um haustið reyndist síldin
hins vegar lítt seljanleg á mörkuðum
erlendis og stóðu hlaðar af íslenskum
síldartunnum á hafnarbökkum í Kaup-
mannahöfn fram á vetur. Þá mun
megnið af síldinni hafa verið flutt aftur
til íslands og henni hent.
Ástæður þessa hruns voru margar, en
þær helstar, að helstu markaðslöndin
voru enn í sárum eftir ófriðinn og þei,r,
sem vildu kaupa, voru ófærir um að
greiða það verð fyrir síldina, sem ís-
lendingar töldu viðunandi. Er og ljóst,
að íslenskir útflytjendur, sem hlutu að
teljast græningjar í slíkum viðskiptum,
hafi ekki áttað sig á því, að eftirspurn
hlaut að minnka og verð að lækka jafn-
skjótt og friður kæmist á.
Eins og vænta mátti, urðu margir
útvegsmenn og síldarsaltendur illa úti
vegna „sddarkrakksins" haustið 1919.
Ýmis fyrirtæki, sem talin voru stöndug
um mitt sumar 1919 hættu starfsemi,
en önnur börðust í bökkum mörg
næstu ár.
Af bolfiskveiðum og vinnslu var í
raun svipaða sögu að segja, þótt ekki
yrðu atburðir með jafn afdrifaríkum og
skjótum hætti á þeim vettvangi. Eftir
að kom fram yfir 1920 reyndust mark-
aðir í Miðjarðarhafslöndum lakari og
ótraustari en verið hafði um langt skeið
30 ÆCilR