Ægir - 01.01.2000, Side 42

FISKVEIÐAR
Ofnýting fiskistofna
og alþjóðlegir samningar
Auður H.
Ingólfsdóttir,
starfsmaður á
Umhverfis-
stofnun Há-
skóla íslands,
skrifar
Stórir, hraðskreiðir, en umfram allt: verðmætir! Tún-
fiskstegundin „bláuggi“ er áhugaverð fyrir margra
hluta sakir. En sumir segja stofna bláuggans í hættu
vegna ofveiði. Hvert er hlutverk alþjóðasamninga í
þessu samhengi? Eru þeir gagnlaust tól eða verðmætt
hjálpartæki til að koma á sjálfbærri nýtingu á þessum
alþjóðlegu fiskstofnum?
Um 90 prósent fisks í heimin-
um er veiddur innan 200 mílna
lögsögu ríkja. Þetta hlutfall segir
þó ekki alla söguna. Hluti aflans,
iíka þess sem er veiddur innan
iandhelgi, kemur úr svokölluðum
deili- eða flökkustofnum. Deili-
stofnar eru þeir fiskstofnar sem
halda sig ákveðnu svæði, en þó
svo stóru að þeir deilast milli lög-
sögu tveggja eða fleiri ríkja og
fara einnig inn á nærliggjandi al-
þjóðleg hafsvæði. Fiskar í flökku-
stofnum eru enn víðförulli, geta
verið afar hraðskreiðir og ferðast í
gegnum lögsögu fjölmargra ríkja.
Þessi tregða fiskanna til að virða
hin pólitísku landamæri okkar
mannanna hefur skapað þörf fyrir
alþjóðlega fiskveiðisamninga,
bæði til að stjórna veiðum á al-
þjóðlegum hafsvæðum, en einnig
til að samræma veiðar úr sama
stofni sem flakkar milli lögsögu
margra ríkja. Framkvæmd þessara
alþjóðlegu samninga gengur hins
vegar misvel, ekki síst í ljósi þess
að ekkert yfirþjóðlegt vald er til
staðar sem hefur umsjón með að
samningum sé framfylgt.
I þessari grein verður litið til
einnar fisktegundar, bláugga, og
reynt að meta árangur alþjóða-
samninga við að vernda stofna af
þessari tegund. Umfjöllunin gef-
ur vísbendingar um almennt gildi
alþjóðasamninga í fiskveiðum.
Hinn stóri og fljóti
bláuggi
Bláuggi er túnfiskstegund sem
finnst bæði í Atlantshafi og Suð-
urhöfum. Bláugginn er flökku-
stofn, þ.e. ferðast milli lögsögu
margra ríkja, enda afar hrað-
skreiður, en hann ferðast á allt að
90 km hraða á klukkustund. Hver
fiskur getur orðið geysistór og
vegið allt að 700 kílóum. Bláugg-
inn er því með stærstu, hrað-
skreiðustu og víðförulstu skepn-
um jarðarinnar. Bláugginn er
jafnframt verðmætastur allra fiska
í peningum talið og því eftirsókn-
arverð veiði. I ljósi hins mikla
verðmætis kemur ekki á óvart að
bláugginn er ofnýttur á mörgum
hafsvæðum.
Japönsk túnfiskveiðiskip í höfn í Reykjavík. Japanir eru mjög
reynd túnfiskveiðiþjóð.
Lykilhlutverk Japans
Túnfiskveiðar leggja aðeins til um
42
3% heildarafla fiskveiða í heimin-
um. Þessar veiðar standa þó undir
um 10% viðskipta með fisk.
Verðmæti bláuggans hefur þar
sitt að segja en búast má við að
kílóið af góðum fiski seljist á allt
að 14.000 íslenskrar krónur. Al-
gengt er að stórir fiskar seljist á
um 2 milljónir íslenskra króna og
dæmi eru um að einn fiskur hafi
selst á 6 milljónir íslenskra króna
(85.000 bandaríkjadali). Þessar
verðupplýsingar birtust í Harper
Magazine árið 1994 og verð gætu
því hafa breyst, en eftir stendur að
verðmæti bláuggans er meira, í
peningum talið, en flestra annarra
fisktegunda.
I þessum viðskiptum gegnir
Japan lykilhlutverki. Japanir eru
ekki aðeins stórtækir í veiðunum
á bláugga, heldur neyta Japanir
um 90% af heildarafla heimsins.
Fiskurinn er seldur á túnfisksupp-
boði í Tokyo, sem haldið er á
hverjum degi og er þar oft mikið
líf í tuskunum.
Þó Japanir veiði allra þjóða
mest af bláugga nægir það samt
ekki til að metta hinn hungraða
heimamarkað og aðrar þjóðir hafa
tekið þátt í bláuggaveiðunum af
miklu kappi. Má þar nefna Tafv-
an, Bandaríkin, Spán, Kóreu og
Frakkland. Þá hafa Ástralir og Ný-
Sjálendingar verið áberandi í veið-
um á stofninum í Suðurhöfum.
Ofveiði?
Eins og fyrr segir, er bláugginn
afar víðförull fiskur sem flakkar
milli lögsögu margra ríkja. Teg-
undin telur alls þrjá stofna, einn
sem heldur sig í Indlands- og
Kyrrahafi, einn í Austur-Atlants-
hafi og einn í Vestur-Atlantshafi.
Reyndar telja sumir vísindamenn
að bláugginn í austur- og vestur-
hluta Atlantshafsins séu einn og
sami stofninn, en um þetta eru
skiptar skoðanir og núverandi
fiskveiðistjórnun gengur út frá