Ægir - 01.01.2000, Qupperneq 43

FISKVEIÐAR
því að um tvo aðskilda stofna sé
að ræða.
Vísindamenn hafa um árabil
varað við ofveiði á bláugga. Mjög
greinileg hnignun hefur orðið á
stofninum í Vestur-Atlantshafi en
deildari meiningar eru um stöðu
stofnsins í Austur-Atlantshafi og í
Suðurhöfum. I byrjun tíunda ára-
tugsins komust vísindamenn Atl-
antshafstúnfisksráðsins að því að
bláuggastofninn í Vestur-Atl-
antshafi hafði hnignað um 90%
frá því árið 1975. Hnignun
stofnsins í Austur-Atlantshafi á
þessu sama tímabili var metin um
50%. Staða bláuggastofnsins í
Suðurhöfum er óljósari. Ástralskir
og ný-sjálenskir vísindamenn
telja stofninn vera í hættu en jap-
anskir starfsbræður þeirra telja
óhætt að auka veiðarnar.
Alþjóðasamningar
Tvær alþjóðlegar, svæðisbundnar
fiskveiðistofnanir fara með stjórn
á bláuggaveiðum í heiminum,
Atlantshafstúnfisksráðið (ICCAT)
og Túnfisksráð Japana, Ástrala og
Ný-Sjálendinga í Indlands- og
Kyrrahafi (CCSBT).
Stjórn bláuggastofnanna tvegg-
ja í Atlantshafi fellur undir Atl-
antshafstúnfisksráðið. I stofn-
samningi ráðsins, sem gekk í
gildi árið 1969, er kveðið á um að
markmið starfseminnar skuli vera
að stjórna veiðum þannig að há-
marka megi afla til lengri tíma.
Til að ná þessu markmiði hefur
ráðið umboð til þess að grípa til
aðgerða til að draga úr veiðum,
séu fyrir því vísindaleg rök að
óbreytt veiði muni leiða til
hnignunar túnfisksstofna.
Ákvörðun ráðsins er bindandi fyr-
ir aðildarrfki, nema þau nýti rétt
sinn tii að mótmæla innan sex
mánaða. Ekki er í samningnum
kveðið á um hvaða viðmið skuli
nota ef nauðsynlegt sé að skipta
veiðiheimildum milli landa. Þá er
ekki fjallað um í samningi hvern-
ig taka beri á veiðum þeirra þjóða
á svæðinum sem ekki eiga aðild
að ráðinu.
Túnfisksráð Japana, Ástrala og
Ný-Sjálendinga í Suðurhöfum var
stofnað árið 1993. Ráðið hefur
með höndum stjórn bláuggaveiða
í Indlands- og Kyrrahafi. Auk að-
ildarríkja senda Taívan, Indónesfa
og Kórea áheyrnarfulltrúa á fundi.
Markmið ráðsins, samkvæmt
stofnsamningi, er að stuðla að
sjálfbærum veiðum úr bláugga-
stofninum. Hlutverk ráðsins er
m.a. að ákveða hámarksafla, í
samræmi við vísindalegar upplýs-
ingar og skiptingu veiðiheimilda
milli aðildarríkja. Við skiptingu
veiðiheimilda ber að taka tillit til
nokkurra þátta sem eru útlistaðir í
stofnsamningi, s.s. viðkomu stofns
innan landhelgi aðildarríkjanna,
hagsmuni viðkomandi ríkja vegna
bláuggaveiða og framlagi þeirra til
vísindarannsókna. I samningnum
er einnig fjallað um aðgerðir til að
stemma stigu við veiðum skipa
sem ekki tilheyra túnfisksráðinu.
Allar ákvarðanir ráðsins eru bind-
andi fýrir aðildaríki.
Brotalamir
Markmið beggja þessara svæðis-
stofnanna er að sjá til þess að að-
ildarríki stundi sjálfbærar veiðar.
Niðurstöður vísindamanna benda
hins vegar greinilega til ofveiði í
a.m.k. einum af stofnunum þrem-
ur og margir vísindamenn telja að
hið sama eigi við um hina stofn-
ana tvo. Þetta vekur upp þá
spurningu hvort svæðisstofnan-
irnar hafi brugðist hlutverki sínu?
A sama hátt má spyrja hvort al-
þjóðasamningar sem þessir, sem
hafa að markmiði að ríki starfi
saman að sjálfbærri nýtingu, séu
gagnlaus tól?
Svarið við fyrri spurningunni er
að einhverju leyti jákvætt. Þegar
litið er yfir sögu Atlantshafstún-
fisksráðsins kemur í ljós að ráðið
hefur ítrekað látið viðvaranir
sinna eigin vísindamanna sem
vind um eyru þjóta. Ráðið hefur
annað hvort neitað að setja nokk-
ur mörk um hámarksafla eða sett
mörkin langt fyrir ofan það við-
mið sem vísindamenn hafa mælt
með.
Saga ráðsins í Suðurhöfum er
styttri, en einnig þar hafa fulltrú-
ar aðildarfkja gengið þvert á
ákvæði í eigin samningi. Þannig
hafa Japanir t.d. neitað að varúð-
arreglan skuli gilda þegar há-
marksafli sé ákveðinn, þrátt fyrir
að í samningi ráðsins sé kveðið á
um að þessi regla skuli höfð til
hliðsjónar. Af þessu hafa skapast
miklar deilur og afleiðingin er sú
að enginn hámarksafli hefur verið
settur síðan 1996, þar sem þjóð-
irnar þrjár hafa ekki getað komist
að samkomulagi. Japanir hafa
viljað auka veiðarnar en Ástralar
og Ný-Sjálendingar telja nauð-
synlegt að draga úr sókninni. Þar
sem ekkert samkomulag hefur
náðst tóku Japanir einhliða
ákvörðun um að hefja viðbótar-
veiðar úr stofninum sem þeir skil-
greina sem tilraunaveiðar. Ástral-
ir og Ný-Sjálendingar kærðu
þessar veiðar til Alþjóða hafrann-
sóknardómsstólsins. Dómur féll
nýlega í málinu og var hann
Japönum í óhag. Dómstóllinn
hefur þó ekkert yfirþjóðlegt
vald til að refsa Japönum fyr-
ir brot sitt.
Ástæða ofveiði er þó líka
sú að hluti þeirra þjóða sem
stunda bláuggaveiðar til-
heyrir ekki þeim svæðis-
stofnunum sem bera
ábyrgð á stjórn veiðanna.
Þau skip sem sigla undir
fánum þessara þjóða eru
því algerlega óbundinn af
öllum ákvörðunum sem
svæðisstofnanir taka. Þau
geta því hagað veiðum eins
og þeim sýnist á sama tíma og
skip frá aðildarríkjum þurfi að
sætta sig við takmarkanir.
Þetta er ein ástæðan fyrir tregðu
Atlantshafstúnfisksráðsins við
að takmarka veiðar á bláugga.
Frá pólistísku sjónarmiði er
mjög erfitt að réttlæta niður-
skurð ef afleiðing niðurskurðsins
er sú að skip frá ríkjum utan ráðs-
ins veiði einfaldlega meira í stað-
inn.
Því er ljóst að ekki er aðeins
nauðsynlegt að taka á innri mál-
um svæðisstofnananna sem hafa
með fiskveiðistjórn að gera, held-
ur þarf einnig að bæta þann al-
þjóðlega lagaramma sem
skapar umhverfið sem þessar
stofnanir starfa í.
Mögulegar úrbætur
Báðar þessar svæðisstofnanir byg-
gja tilveru sína á alþjóðlegum
samningum milli aðildarríkjanna.
En þótt þetta séu einu samning-
arnir sem taka sérstaklega til
stjórnunar á bláuggaveiðum eru
til ýmsir aðrir alþjóðlegir samn-
ingar sem einnig hafa áhrif á veið-
arnar.
Mikilvægasti alþjóðasamningur
um fiskveiðar er án efa Hafréttar-
sáttmálinn. Samkvæmt Hafréttar-
sáttmálanum ber hver þjóð
ábyrgð á fiskveiðistjórnun innan
sinnar lögsögu en veiðar á alþjóð-
legum hafsvæðum eru frjálsar.
Um deili- og flökkustofna gildir
að þjóðir sem að veiðum úr þess-
um stofnum koma skulu hafa