Árbók Háskóla Íslands - 01.01.1945, Blaðsíða 6

4
I tæpa öld höfum vér Islendingar stefnt að þessu marki
að verða algerlega sjálfstæð þjóð, stundum miðaði allvel,
en oftast voru erfiðleikarnir það mildir, að ekkert gekk
áfram. Sjálf kollliríðin við fæðingu lýðveldisins varð léttari
en flestum kom í hug. Samstarf allra flokka við lausn máls-
ins var öllum íslendingum liið mesta fagnaðarefni, athöfnin
á Þingvöllum verður öllum minnisstæð, vegna stillingar og
æðruleysis almennings, sem þar var saman kominn.
Nokkrir núverandi og fyrrverandi kennarar liáskólans
hafa tekið heinan þátt í.úrslitum þessa máls, en háskólinn
hefur einnig óheinlínis unnið málefninu talsvert gagn, og
hann xnun vafalaust leggja sinn skerf til þess, að frjálst og
sjálfstætt lýðveldi kafni ekki undir nafni.
Næstum því allt, sem framtíðin geymir oss, illt og gott,
vei'ður nú fyrst og fremst afleiðing okkar eigin starfa og
framferðis. Beztu menn og' vitrustu verða að vera í farar-
hroddi og ráða ferðum þjóðar vorrai', þeir verða að stjórn-
ast af hreinum hvötum, hugsa um, lxvað lieildinni er fyrir
heztu, en hætta að liugsa ætíð um flokkshagsmuni og kjós-
endafylgi.
í finnn ár hefur nú staðið ægilegasta og hrikalegasta styrj-
öld, sem sögur fara af.
Vér íslendingar höfum setið hér á eylandinu, hlustað og
lesið um þessi heljarátök. Ein aðalmenningarþjóð álfunnar
hefur látið óhlutvanda grimmdarseggi leiða sig út i baráftu
um lif og dauða; liún liefur sýnt svo mikið grimmdaræði, að
slíks finnast ekki dæmi í sögu mannkynsins. Hún hefur ráð-
izt á og rænt allar nágrannaþjóðirnar, drepið og pínt þær
andlega og líkamlega og notað til þess alla þekkingu sína,
hugvit og skipulagsgáfu.
Harmkvæli þessara nágrannaþjóða eru svo ægileg, að mig
skortir orð lil þess að lýsa áhrifum þeirra, og harmkvælin
eru nú orðin svo langvinn, að tilfinningum okkar er ofhoðið,
eðlileg sorg og gremja sljóvgast við síendurteknar fregnir
um dauða og pínslir hundruð þúsunda, jafnvel milljóna,
eyðilegging fegurstu horga og dýrmætra mannvirkja.