Stúdentablaðið - 01.03.2008, Blaðsíða 16

001. Ráðhús Reykjavíkur.
002. Orkuveituhúsið.
REI Á MANNAMÁLI
ALLT SEM ÞÚ VILDIR VITA UM REI EN NENNTIR EKKI AÐ LESA EÐA GAST EKKI SKILIÐ
REl-málið var stcersta og afdrifaríkasta fréttamál
siðasta árs. Það er þegar orðið með þeim steerri
á þvi ári sem nú líður og enn sér ekki fyrir
endann á afleiðingunum. Málið skapaði tvisvar
upplausnarástand i horgarstjórn, sprengdi einn
meirihluta, leiddi óbeint til annarrar sprengingar,
skapaði skúrka og hetjur, kom upp um spillingu
i Orkuveitu Reykjavikur og svipti hulunni af
anarkí og alvarlegum annmarkum á stjórnsýslu
Reykjavíkurborgar. Fyrir þá sem ekki hafa fylgst
með afathygli frá því i haust ogglósað er ekki úr vegi
að rekja hér REI-málið frá upphafi til dagsins í dag í
stuttri og laufléttri samantekt.
LEITIN AÐ UPPHAFINU
Fyrsta álitamálið er hvert eiginlegt upphaf REI-
málsins er. í raun er um að ræða þrjá ólíka en tengda
atburði:
1. Þegar Reykjavík Energy Invest var stofnað í mars
í fyrra utan um útrásarverkefni Orkuveitunnar sem
snéru helst að virkjun jarðvarma á erlendri grundu.
Þá var Guðlaugur Þór Þórðarson, Sjálfstæðisflokki,
stjórnarformaður OR. Verkefni hennar erlendis
höfðu áður verið á hendi dótturfélagsins Enex, og
tilgangurinn með stofnun REI var að draga úr áhættu
OR af útrásarverkefnunum með því að setja þau undir
nýjan hatt þar sem ábyrgð hennar var takmörkuð.
REI var þó ávallt að sýsla með fjármuni OR - og
þar með almennings. Strax lá fyrir í samþykktum
félagsins að leitast ætti við að fá aðra fjárfesta til liðs
við REI, og að endingu ætti OR ekki að eiga nema
40 prósent í félaginu. Samkrull hins opinbera við
einkageirann var því alltaf á teikniborðinu án þess að
síðari tíma gagnrýnendur þess fyrirkomulags hreyfðu
mótbárum.
2. Þegar Haukur Leósson, stjórnarformaður
Orkuveitunnar frá því síðasta sumar, hafði í
ágúst samband við Bjarna Ármannsson, fyrrum
forstjóra Glitnis, sem hann hafði kynnst við opnun
jarð varmavirkjunar í Kína, og bauð honum að taka við
stjórnarformennsku hjá REI. Af þessum vendingum
vissu borgarfulltrúar Sjálfstæðisflokks ekki, nema
Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson, sem sat um þær fund með
Hauki og Bjarna. Eftir að Bjarni samþykkti að taka við
var forstjóra OR, Guðmundi Þóroddssyni, hrókerað
yfir í forstjórastól REI og Hjörleifur B. Kvaran,
aðstoðarforstjóri OR, hækkaður í tign.
3. Athyglisverðast er líklegast þegar Hannes
Smárason, þáverandi forstjóri FL Group, stærsta
eiganda Geysis Green Energy (GGE) sem stóð einnig
í útrásarverkefnum á sviði orkunýtingar, kom að máli
við Hauk um miðjan september og stakk að honum
hugmyndinni bráðsnjöllu um sameiningu REI og
GGE.
STRAX KOMIÐ Á LOKASTIG
Eftir það var atburðarásin hröð og innan tveggja vikna
var samruninn svo gott sem frágenginn. Þá var
hins vegar einn hængur á, og sá var stór: Enginn
borgarfulltrúi, fyrir utan Björn Inga Hrafnsson, sem
átti sæti í stjórn í REI, hafði heyrt af fyrirhuguðum
samruna - hvað þá gefið samþykki sitt fyrir honum.
Það þýddi að ráðast þurfti í kynningarherferð. Fyrst
voru áætlanirnar kynntar fyrir Vilhjálmi á frægum
fundi á heimili hans. Þar voru - auk Vilhjálms - Bjarni
Ármannsson og Haukur Leósson. Á fundinum var
Vilhjálmi sýnt minnisblað með nokkuð ítarlegum
upplýsingum um málið, meðal annars um 20 ára
einkaréttarsamning milli REI og Orkuveitunnar sem
átti eftir að valda fjaðrafoki síðar, þegar Vilhjálmur
sagðist meðal annars ekki kannast við að hafa séð
umrætt minnisblað. Á minnisblaðinu, sem síðar
var gert opinbert, mátti einnig sjá að skyndilega var
komin inn klausa um að a) hlutur OR í Hitaveitu
Suðurnesja rynni beina leið inn í REI, b) REI myndi
eiga forkaupsrétt að öllum hlutum sem OR kynni
nokkurn tíma að eignast i Hitaveitunni og c) að OR
skuldbindi sig til að reyna að sölsa undir sig hlut
Hafnarfjarðarbæjar í Hitaveitunni. Með þessu var
í raun verið að reyna að einkavæða Hitaveituna
bakdyramegin. Þegar upp komst um þessa skilmála
nokkrum dögum síðar var blásið til neyðarfundar
í Hitaveitunni og hjá eigendum hennar, enda leist
mönnum lítt á blikurnar.
Á fundinum skrifaði Vilhjálmur ekkert hjá sér,
og það sem meira var: Hann upplýsti félaga sína í
borgarstjórnarflokknum ekki um efni fundarins. Enn
hefur ekki verið skýrt hvers vegna fundur um mál
jafnstórt og þetta fór ekki fram fyrir opnari tjöldum
en á heimili borgarstjóra. Fundinum lauk með því að
Vilhjálmur veitti umboð fyrir sameiningunni fyrir
hönd Reykjavíkurborgar.
Þegar þarna var komið sögu höfðu einungis tveir
kjörnir fulltrúar úr borgarstjórn Reykjavíkur komið
nálægt málinu eða yfirleitt heyrt af því: Vilhjálmur
og Björn Ingi. Þó var málið á lokastigi, að heitið
gæti. Næsta verk var að kynna málið fyrir öðrum
borgarfulltrúum. Það var þá sem útrásardraumur
REI-manna tók að breytast í martröð.
EKKERT HÚRRA - EKKERT KLAPP
Fulltrúar meirihlutans í borgarstjórn voru boðaðir á
kynningarfund um málið að kvöldi 2. október. Þar
fengu þeir afar snubbótta kynningu á væntanlegum
samruna. Rætt var um málið eins og það væri að
fullu frágengið og þeir gætu engin áhrif haft á
framvinduna. Vilhjálmur, Haukur, Björn Ingi og
Guðmundur Þóroddsson áttu von á dynjandi lófataki
og húrrahrópum en viðtökurnar voru allt aðrar.
Borgarfulltrúar Sjálfstæðisflokksins lýstu hver eftir
öðrum yfir mikilli óánægju með fyrirætlanirnar
og gagnrýndu mjög annars vegar Björn Inga sem
stjórnarmann í REI fy rir að ætla að ana með almannafé
í áhættusama útrás og hins vegar eigin oddvita,
Vilhjálm Þ. Vilhjálmsson, fyrir að hafa ekki upplýst þá
fyrr um málavexti. Fundinum var slitið án niðurstöðu
og ákveðið að hittast daginn eftir. Seinna kom í ljós
að á þessum fundi höfðu þeir í þokkabót verið leyndir
upplýsingum um 20 ára einkaréttarsamninginn og
kaupréttarsamninga útvalinna starfsmanna OR og
REI.
AUGU REKIN í KAUPRÉTTI
Kaupréttarsamningarnar vöktu fyrst athyli þegar
fulltrúum minnihlutans í stjórn OR var kynnt
málið á fundi morguninn eftir. Þeir fulltrúar voru
Svandís Svavarsdóttir fyrir Vinstri-Græna og Dagur
B. Eggertsson fyrir Samfylkingu, auk Sigrúnar Elsu
Smáradóttur sem tók sæti Dags þegar hann þurfti
að víkja af fundi. Og það var Sigrún Elsa sem rak
augun í klausu um kauprétti starfsmanna í annars
flausturslega unnum samrunasamningnum. Hún
spurði hvað bjó þar að baki og þótt augljós tregi hafi
verið til þess að láta það uppi var listi yfir væntanlega
kaupréttarhafa að lokum afhentur. í ljós kom að
sautján svokallaðir „lykilstarfsmenn" OR og REI ættu
að fá tíu milljóna kauprétt á hagstæðu gengi. Sumir
„lykilstarfsmennirnir" voru nýráðnir til REI - einn var
ekki enn byrjaður. Einnig kom í ljós að Guðmundur
Þóroddsson forstjóri átti að fá að kaupa fyrir 100
milljónir. Eftir athugasemdir var ýmsu breytt,
nöfn strikuð af listanum, upphæðir lækkaðar og
gengisstuðlumbreytt. Mestu munaði um að kaupréttur
Guðmundar var lækkaður úr 100 milljónum í 30. Allar
upplýsingar um kauprétti þurfti hins vegar að draga
með herkjum fram í dagsljósið. Enda kom á daginn að
ýmislegt þoldi ekki að sjást.
SPILLING?
Eftir því sem fleiri staðreyndir málsins tóku að
fljóta upp á yfirborðið urðu ásakanir um spillingu æ
háværari. Það er stórt orð, spilling, en átti það við 1
þessu máli? Stutta svarið er já.
Við blasir að sumt sem reynt var að komast upp með
í aðdraganda sameiningarinnar var svo óforskammað
að þeir sem tóku þátt í því með fullu viti eru annað
hvort spilltir eða siðblindir - eða bæði. Spillingin sneri
einkum að kaupréttarsamningum sem gera átti við
stjórnendur Orkuveitunnar, meðal annars Hjörleif B.
Kvaran forstjóra og fleiri. Þetta voru sömu menn og
stjórnuðu því hvaða verðmæti í eigu OR áttu að renna
inn í REI við sameiningu félaganna. Þeir höfðu því
beina fjárhagslega hagsmuni af því að moka eigum
Orkuveitunnar, og þar með almennings, inn í hið
hálfeinkarekna REI, og þar með í hendur einkaaðila
(og sjálfs sín). Þetta er spilling, nánast hvernig sem
orðið er túlkað.
Þeir sem höfðu vitneskju um þessa fyrirhuguðu
samninga voru í það minnsta Hjörleifur Kvaran,
Bjarni Ármannsson, Haukur Leósson, Björn Ingi
Hrafnsson og Guðmundur Þóroddsson. Líklega vissu
þetta fleiri innanbúðarmenn í REI og OR. Vilhjálmur
hefði átt að vita þetta, en sagðist ekki hafa litið svo
á að það væri hlutverk borgarstjóra að kynna sér
slíka kaupréttarsamninga. Stjórnendum OR var svo
umsvifalaust kippt út af listanum yfir kaupréttarhafa
þegar athugasemdir bárust. Það var líkast því að þeir
sem stóðu að samningsgerðinni hafi vitað upp á sig