Heilbrigðismál - 01.06.1981, Qupperneq 14

100 ml blóðs er talað um of háa eða
hækkaða blóðfitu. Algengt meðal-
gildi fyrir fullorðið fólk hér á landi
er um það bil 250 mg í 100 ml blóðs.
Er beint samband milli kólesterols
í blóði og kólesterols í fæði? Nei,
áður fyrr var talið að þarna væri
beint samband á milli. Var hart
barist gegn ofneyslu dýrafitu af
þeim ástæðum. Nú er vitað að það
sem mestu ræður um blóðfituna er
mýkt fitunnar í fæðinu.
Hvers vegna er hækkuð blóðfita
óæskileg? Hún er einn alvarlegasti
áhœttuþá ttur kransæðasjúkdóma.
Jafnframt telja margir vísinda-
menn að há blóðfita sé einn helsti
orsakaþáttur þessara sjúkdóma.
Þurfa allir að neyta mjúkrar fitu?
Já. Það er samnorrænt markmið að
auka talsvert mýkt fitunnar í fæð-
inu fyrir alla þjóðfélagshópa, án
tillits til aldurs eða kynferðis.
Hvað er mjúkt smjör? Það er
afurð sem sett hefur verið á markað
m. a. í Svíþjóð (Bregott). Er þetta
smjör blandað mjög mjúkri jurta-
olíu. Þessi afurð sameinar bragð-
gæði og bætiefnainnihald smjörs
og mýkt olíunnar.
Er æskilegt að borða smjörlíki?
Einungis þær örfáu tegundir
smjörlíkis sem eiga að koma
mjúkar úr kæli. [ matseld og
bakstur er best að nota jurtaolíurn-
ar beint, ef það er unnt.
Hvað eru æskilegar jurtaolíur?
Æskilegastar eru sojaolía, maísolía,
sólblómaolía og saffolaolía. Jarð-
hnetuolían er síðri og ólífuolía síst.
Notið fyrstu fjórar olíutegundirnar
ávallt þegar því verður við komið.
Hvernig er hægt að mæla með
fljótandi olíum og minni fituneyslu
samtímis? Takmarkið er að draga
úr fituneyslu og jafnframt að mýkja
þá fitu sem neytt er. Með því að
draga mjög úr neyslu á harðfeiti og
auka nokkuð þátt æskilegrar olíu er
þetta hægt.
Er fljótandi olía minna fitandi en
harðfeiti? Nei. Eitt gramm af olíu
gefur sama fjölda hitaeininga eins
og eitt gramm af harðfeiti eða 9
hitaeiningar. Ástand fitunnar
skiptir ekki máli.
RANNSÓKN Á
ÍSLENSKU FEITMETI
Nýlega er á Rannsóknastofnun
landbúnaðarins lokið ítarlegri
rannsókn á samsetningu feitmetis á
íslenskum markaði. Hefur þessi
rannsókn dregið fram í dagsljósið
ýmsar athyglisverðar staðreyndir
um þennan matvöruflokk.
Hér er ekkert rúm til þess að
rekja í smáatriðum tilhögun þess-
arar rannsóknar en bent á skýrslu
stofnunarinnar1*. Hér verður fyrst
og fremst fjallað um niðurstöð-
urnar og nokkrar ályktanir sem
draga má af þeim.
Mjúkt
smjör
á markað
Fyrir fáum árum breytti
Alþingi lögum frá 1933 um
tilbúning og verslun með
smjörlíki o. fl. þannig að
heimilað er að blanda fljót-
andi jurtaolíum saman við
smjör. í Svíþjóð er slík afurð
nefnd Bregott og er samsett að
80% úr smjörfitu og 20% úr
oliu.
Samkvæmt upplýsingum
frá Osta- og smjörsölunni
mun mjúkt smjör vera vænt-
anlegt á markað hérlendis í
lok þessa árs eða byrjun næsta
árs. Mjúka smjörið mun verða
framleitt í samvinnu við Svía,
og sojaolía notuð til mýkingar.
Fitumýkt venjulegs smjörs
er um 0,05 en fitumýkt mjúka
smjörsins verður um 0,3. -jr.
Eins og þegar hefur komið fram
er fita að mestu gerð úr fitusýrum.
Geta þær verið með ýmsu móti.
Fitusýrur sem stuðla að því að gera
fituna „harða“ kallast mettaðar
fitusýrur en þær sem gera hana
„mjúka“ fjölómettaðar fitusýrur.
Fita sem er að mestu úr mett-
uðum fitusýrum (skammstafað M)
kemur hörð úr kæli. Því meira sem
er af þeim, því harðari verður hún.
Harðfeiti er einfaldlega fita sem er
auðug af mettuðum fitusýrum.
Fita sem er að mestu úr fjöl-
ómettuðum fitusýrum (skamm-
stafað F) kemur mjúk úr kæli. Því
meira sem er af þeim, því mýkri er
hún. „Mjúk fita“ er einfaldlega fita
sem er auðug af fjölómettuðum
fitusýrum.
Af þessu er ljóst aðþví meira sem
er af F og því minna sem er af M
þeim mun mýkri veröur fitan. Hlut-
fallið á milli F og M (F/M-hlut-
fallið) er því um leið mælikvarði á
FITU-MÝKT.
í dæmigerðri harðfeiti er fitu-
mýktin á bilinu 0,01 til 0,10. í
œskUegum jurtaolíum er fitumýktin
aftur á móti á bilinu 3 til 8. Er því
augljóst að mikill munur er á fitu-
sýrusamsetningu þessara tveggja
flokka.
Rannsókn Manneldisráðs Is-
lands21 á mataræði á höfuðborgar-
svæðinu (og forkönnun á fimm
stöðum úti á landsbyggðinni) sýnir
að meðaltals fitumýkt fæðunnar
á þessum tíma (1979 — 1980) var
um það bil 0,2.
Til samanburðar má nefna að í
samnorrænum manneldismark-
miðum sem Manneldisráð íslands
hefur nýlega samþykkt er gert ráð
fyrir að fitumýktin (F/M-hlutfall-
ið) þurfi að hækka til muna og
verði smám saman a. m. k. 0,5.
Á tímabilinu frá 1967 til 1977
hækkaði F/M-hlutfall fæðunnar
talsvert hér á landi. Sigldi þessi
hækkun í kjölfar stofnunar Hjarta-
verndar og þeirrar umræðu sem
varð um fituneyslu og heilsufar um
það leyti.6'
En hvernig er best að breyta
fæðuvalinu í því skyni að auka
14 Fréttabréf um HEILBRIGÐISMÁL 2/1981