Heilbrigðismál - 01.12.1986, Blaðsíða 20

Eyðni og siðferðisleg ábyrgð
Grein eftir Björn Björnsson
Mönnum er að verða ljóst að
þvílíkum vágesti sem eyðni er,
verður að mæta með samstilltu
átaki margra fræðasviða. Eðlilega
vænta menn mikils af læknavísind-
unum, en áreiðanlegt er að hlutur
annarra mannvísinda og félagsvís-
inda, og þá ekki síst siðfræðinnar, á
eftir að stóraukast. Það á reyndar
við um fleiri sjúkdóma en eyðni.
Viðhorf til sjúkdóma og heilsu-
fars hafa breyst. Æ meiri áhersla er
nú lögð á að koma í veg fyrir sjúk-
dóma og heilsutjón með markvissu
forvamarstarfi. Sú áherslubreyting
gefur glöggt til kynna að samband
sé á milli sjúkdóma og félagslegra
þátta, t.d. lifnaðarhátta. Þá er orðið
skammt yfir í spumingar um þá
ábyrgð, siðferðislega umfram allt
en jafnvel lagalega einnig, sem
menn bera á sínum eigin lifnaðar-
háttum og afleiðingum þeirra fyrir
aðra.
Ekki síst vegna þessara nýju við-
horfa telja heilbrigðisstéttir nú eðli-
legt að leita út fyrir sínar raðir til
eflingar á vömum gegn sjúkdóm-
um. Þar koma margir við sögu, og
þegar grannt er skoðað er enginn
undanskilinn sem kominn er til vits
og ára. Öflugusta vöm gegn sjúk-
dómum kann að reynast hver sá
einstaklingur sem hefur til að bera
heilbrigða siðferðislega dóm-
greind. Líkamlegt heilbrigði er ekki
svo lítið undir því komið.
Dómgreind byggir á þekkingu.
Það er á ábyrgð opinberra aðila, í
þessu tilviki fyrst og fremst starfs-
manna heilbrigðis- og mennta-
kerfisins, að miðla þeirri þekkingu.
Það fer eftir eðli þess sjúkdóms
sem um er að ræða hverju sinni, á
hvaða þætti þekkingar helst ber að
leggja áherslu til þess að forvarnar-
starf skili sem bestum árangri.
Eyðni hefur þá sérstöðu, að smit-
leiðir eru í ríkum mæli með kyn-
mökum. Þess vegna beinist þekk-
ingarmiðlunin að því að upplýsa
fólk um nauðsyn þess að nota
gúmmíverjur. Ekki skal dregið úr
gildi þessarar fræðslu. Þó hygg ég
að lang stærsta fræðsluátakið er
hafi varanlegt forvarnargildi sitji
enn á hakanum, eins og það hefur
löngum gert varðandi kynfræðslu.
Hér er átt við að fræða alla, ekki
bara börn og unglinga, um þá sið-
ferðislegu ábyrgð sem fylgir því að
lifa lífinu sem manneskja í sam-
skiptum við aðra.
Úr eyðniskýrslu bandaríska landlæknisins
í lok októbermánaðar lagði C.
Everett Koop, landlæknir
Bandaríkjanna, fram 36 síðna
skýrslu um eyðni og hefur hún
vakið mikla athygli. Hann segir
að tilgangur skýrslunnar sé að
bjarga lífi fólks sem er í smit-
hættu vegna hegðunar sinnar.
Hér verða nefnd nokkur atriði
sem fram koma í skýrslunni.
• Ótvíræð þörf er á fræðslu til
nemenda bæði um kynlíf sam-
kynhneigðra og gagnkyn-
hneigðra. Leggja verður áherslu
á hvemig hægt er að verjast
eyðni og öðrum kynsjúkdómum.
• Enda þótt eyðniveiran hafi
fundist í ýmsum vessum líkam-
ans smitar hún eingöngu ef hún
kemst í blóðrás fólks, til dæmis
gegnum örsmá og ósýnileg sár á
slímhúð kynfæra.
• Þeir sem teljast ekki vera í
hættu þurfa að uppfylla þau skil-
yrði að hvorki viðkomandi né
rekkjunautur hans (hennar) hafi
átt kynmök við fleiri en einn síð-
ustu fimm árin og að hvorugur
aðilinn hafi notað fíkniefni sem
sprautað er í æð. Öllum öðrum
er ráðlagt að nota verjur við
kynmök.
• Því fleiri rekkjunautar, karlar
eða konur, því meiri smithætta.
• Vændiskonur eru líklegir smit-
berar, m.a. vegna þess að margar
þeirra eru einnig fíkniefnaneyt-
endur.
• Enginn ætti að sprauta sig með
fíkniefnum. Þeir sem hafa ánetj-
ast fíkniefnum og sprauta sig í
æð ættu einungis að nota einnota
sprautur og nálar, til að forðast
eyðnismit.
• Þeir sem gefa blóð smitast ekki
af eyðni við blóðgjöfina. Ekki á
að gefa blóð í nokkur ár eftir að
fólk hefur hegðað sér þannig að
það hafi getað leitt til eyðni-
smitunar.
• Eyðni smitast ekki við snert-
ingu, handtök, faðmlög, venju-
lega kossa, grát, hósta eða
hnerra. Fólk smitast ekki af eyðni
í sundi, við nudd, af salernum,
símtólum, húsgögnum eða búsá-
höldum.
• Böm geta fæðst með eyðni ef
annað hvort foreldra hefur verið
smitað. Böm hafa ekki smitast af
öðmm bömum í skólum eða á
bamaheimilum.
• Ekki þarf að einangra eyðni-
sjúklinga, nema þá sem ekki
fylgja fyrirmælum um að forðast
að smita aðra.
Time, 3. nóv. 1986.
20 HEILBRIGÐISMÁL 4/1986